Thời kỳ nào ở nước Việt chỉ có 14 vị vua nhưng có tới 47 hoàng hậu?

Một sự kiện lịch sử trong thời kỳ Đinh (968-979), Tiền Lê (980-1009) và Lý (1009-1226) là việc thiết lập nhiều nữ hoàng, được biết đến như chế độ đa hoàng hậu. Đinh Tiên Hoàng (968-979) đã khởi đầu chế độ này vào năm 970 bằng cách ban phong cho năm bà Hoàng Hậu cùng một lúc. Sau đó, các vị hoàng đế của triều Tiền Lê và triều Lý cũng làm theo và lập nhiều nữ hoàng.

14 vị vua nhưng có tới 47 hoàng hậu

Cụ thể như thế này: Ba thời đại Đinh, Lê, Lý có tổng cộng 14 vị vua. Trong số đó, có tới 8 vị vua có nhiều phi tần, với tổng số phi tần là 47 người.

Đinh Tiên Hoàng có năm người vợ hoàng hậu.

Lê Đại Hành có năm người vợ.

Lê Ngọa Triều có bốn người phụ nữ được phong làm hoàng hậu.

Lý Thái Tổ đã lấy làm hoàng hậu hai lần và có tổng cộng 9 người làm hoàng hậu.

Lý Thái Tông đã cho lên ngôi hoàng hậu 2 lần và có tổng cộng 8 người hoàng hậu.

Vua Lý Thánh Tông có tám người hoàng hậu.

Vua Lý Nhân Tông đã chọn 5 hoàng hậu trong hai lần lên ngôi.

Lý Thần Tông có ba người vợ hoàng hậu.

Đã tận tình chỉ trích người khởi đầu là Đinh Tiên Hoàng, các nhà sử học thời phong kiến không đồng ý với hệ thống quân chủ đa hậu. Trên tài liệu lịch sử Đại Việt, sử gia Lê Văn Hưu thế kỉ 13 đã ghi lại.

Tất cả các sinh vật đều được tạo ra và nuôi dưỡng bởi sự che chở của trời đất và ánh sáng của mặt trời và mặt trăng. Trong cung điện, Hoàng hậu và vua đứng đầu và giáo dục cho toàn dân. Trước đây chỉ có một hoàng hậu quản lý nội trị, nhưng Tiên Hoàng không có kiến thức và không được ai giúp đỡ để sửa chữa, vì vậy ông đã lập năm hoàng hậu có địa vị ngang nhau. Sau đó, hai triều Lê và Lý đã bắt chước và lập nhiều hoàng hậu tương tự để đối phó với loạn do Tiên Hoàng gây ra.

Đạo là một khía cạnh tích cực và tiêu cực. Nhà Hạ đã ủng hộ nhà Chu bằng việc xây dựng các đền thờ và miếu thờ. Với sự đóng góp của năm hoàng hậu, nước Chu đã có năm người phụ nữ đạt danh hiệu hoàng hậu từ năm Thiên Nguyên. Trong sách Việt sử tiêu án, câu “Tính khôn ngoan được sánh với đức, ngũ hành là số 5” được sử dụng để che giấu sai lầm. Vua Đinh Tiên Hoàng không đọc sách và tự quyết định hành động, gây ra sai lầm tương tự như nước Chu. Cả hai bên chịu trách nhiệm cho sai lầm này.

Đã từ rất lâu đời trước đây là thời kỳ của các nhà sử học được đề cập đến. Quan điểm của họ về hệ thống chính trị đa phần cũng thuộc về lịch sử và phản ánh tinh thần của thời đại mà họ sống.

Tại sao các vua lập nhiều hậu?

Trước khi Đinh Tiên Hoàng trị vì, chỉ có một người phụ nữ được lập làm hoàng hậu và đó chính là Ngô Vương Quyền (trị vì từ năm 939 đến 944). Đến năm lập hoàng hậu thứ nhất của Đinh Tiên Hoàng, ông không chọn ai theo quy trình trước đó. Có lẽ điều này liên quan đến cuộc đại định của ông. Sau khi dẹp loạn các sứ quân vào năm 968 và thống nhất đất nước, Đinh Tiên Hoàng lên ngôi. Tất nhiên, ông chỉ muốn lập người vợ cả (người sinh ra con trưởng là Đinh Liễn) làm hoàng hậu.

Các thế lực chống đối vẫn còn ngang bướng, tuy nhiên đất nước đã được thống nhất. Để tăng cường sức mạnh và kiểm soát toàn bộ đất nước, Đinh Tiên Hoàng đã quyết định mở rộng hậu cung và tạo thêm hoàng hậu bằng cách kết hôn với các gia tộc quyền uy. Việc lập năm hoàng hậu hoặc nhiều hơn cũng không ảnh hưởng đến quyết định của Đinh Tiên Hoàng, miễn là điều đó có lợi cho sự thịnh vượng của triều đình.

Vấn đề nội bộ trong thời Tiền Lê và thời Lý đã khiến các vị hoàng đế phải duy trì chế độ đa phi tần, tương tự như Đinh Tiên Hoàng đã thực hiện trước đó. Bên cạnh việc vay tiền lệ để ban phúc hoàng hậu cho những người mà họ yêu mến, các vị hoàng đế này còn tạo nhiều phi tần.

Hệ thống cai trị tập trung của trung ương đã được hình thành trong thế kỉ 10 và 11 tại Việt Nam. Tuy nhiên, ở nhiều khu vực như các vùng dân tộc thiểu số và những vùng xa trung tâm, vẫn còn sự phản đối với chính quyền, gây ra những cuộc khởi nghĩa. Để đàn áp các cuộc khởi nghĩa này, các vị hoàng đế Tiền Lê và đầu thời Lý đã phải sử dụng quân đội để đàn áp.

Để tăng cường sức mạnh của chính quyền và đối phó hiệu quả với các cuộc chống đối trong bối cảnh đó, các vị hoàng đế Tiền Lê và Lý nhận thấy cần phải có những thế lực rất trung thành ủng hộ. Những thế lực đó có thể là gia tộc nhiều quyền lực trong triều hoặc một thế lực địa phương mạnh mẽ. Để đạt được lòng trung thành của các thế lực, nhưng cũng để kiểm soát họ không lạm quyền, nhà Tiền Lê và nhà Lý sử dụng chế độ đa hậu như một kế sách thông minh. Những vị hoàng đế Tiền Lê và Lý đã lập nhiều hoàng hậu để thể hiện sự trọng trọng tâm đối với các thế lực lớn trong triều bên ngoài, đảm bảo sự phân quyền giữa họ để họ tự kiểm soát lẫn nhau. Nhờ vậy, chính quyền trung ương tránh được mối lo về một thế lực mạnh làm lung lay triều đình.

Hiểu rõ về tính chính trị, việc tồn tại của hệ thống đa hậu cũng như vậy. Hệ thống đó được phát triển trong một bối cảnh xã hội và tư tưởng chưa hoàn toàn thích nghi với hệ thống tôn pháp theo triết lý Nho giáo, vì vậy nó được tiếp tục duy trì.

Tuân theo tinh thần triết lý Nho giáo là điều giống như lời của Lê Văn Hưu: Hoàng đế chỉ được phép có một hoàng hậu duy nhất. Những người phản đối thường sống vào thời gian sau này, khi mà triết lý Nho giáo đã có vị trí cao trong xã hội, do đó họ không hiểu và không thể chấp nhận việc phong hoàng hậu quá giống như một chế độ. Trong thời kỳ Đinh, Tiền Lê và Lý, triết lý Nho giáo đã được nhập vào nước ta từ lâu, tuy nhiên ảnh hưởng của nó chưa phát triển mạnh mẽ. Tư tưởng của các tầng lớp trong xã hội rất linh hoạt, mềm dẻo trong nhiều vấn đề vì triết lý Nho giáo chưa trở thành một quyền lực độc đáo. Các hoàng đế đã có nhiều hoàng hậu và không hề bị chỉ trích. Triết lý Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo được đánh giá cao và Phật giáo được coi là tôn giáo của quốc gia.

Do những điều kiện lịch sử đặc biệt trong thế kỉ 10-12, chế độ đa hậu đã được hình thành và duy trì. Tuy nhiên, quy chế và các phép tắc của chế độ này chưa được ghi lại trong tài liệu. Thông qua các ghi chép tản mạn trong thư tịch cổ, chúng ta có thể tóm tắt những điểm nổi bật của chế độ này như sau:

Có nhiều phi tử được phong làm hoàng hậu, không giới hạn số lượng và số lần. Mỗi lần, từ 2 đến 8 người được phong thánh hiệu hoàng hậu. Những phi tử này sinh sống trong cung riêng tại hậu cung và được đối xử bình đẳng. Chị cả của hoàng đế (hay là phi tử cả) thường được coi là có địa vị cao hơn so với những người khác.

Những người con nhà quý tộc hoặc quan lại có nhiều uy tín thường được phong làm hoàng hậu. Trước khi phong vị này, vua sẽ gửi một đại thần cùng vợ đến nhà của cô gái được chọn để đón về cung. Ví dụ, vào năm 1128, vua Lý Thần Tông (1128-1137) đã sai Viên Ngoại Lang Lý Khánh Thần và vợ đến đón cô con gái của quan Điện Tiền Chỉ Huy Sứ Lý Sơn về cung, rồi phong cô làm hoàng hậu Lệ Thiên. Nếu cô đã từng là phi tần của vua trước đó, thì không cần phải đón rước.

Dù người đó đang ở vị trí thấp hơn bao nhiêu, những người được chọn sẽ được trao quyền ngay tức thì.

Chỉ duy nhất một nữ hoàng được phong làm hoàng thái hậu khi vị hoàng đế qua đời. Nữ hoàng này chính là mẹ của hoàng đế kế vị. Nếu người kế vị là con của một phi tần thấp hơn nữ hoàng, thì cả hai người đều được phong làm hoàng thái hậu. Trong trường hợp này, ngôi vị hoàng thái hậu sẽ được trao cho cả thân mẫu của hoàng đế và nữ hoàng. Thí dụ như trong thời Lý Cao Tông (1176-1210), thái hậu Chiêu Linh và thái hậu Chiêu Thiên đều được phong làm hoàng thái hậu.

Sự đặc biệt của hệ thống chế độ đa hậu trong quá khứ của chế độ hậu phi tại Việt Nam được thể hiện qua những thông tin đã đề cập. Chế độ đa hậu là một sự kiện lịch sử có tác động tích cực nhưng cũng không tránh khỏi những giới hạn. Sau 168 năm hoạt động, hệ thống này đã bị loại bỏ dưới thời Lý Anh Tông vào năm 1138 và được thay thế bởi hệ thống chế độ nhất hậu.