Danh lam thắng cảnh quần đảo Cát Bà (huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng)

1. Quần đảo Cát Bà và hệ thống hang động, đảo đá, bãi cát, di tích lịch sử, khảo cổ trên đảo

Quần đảo Cát Bà được hình thành qua lịch sử phát triển địa chất, mang giá trị nổi bật về sinh thái và là một trung tâm đa dạng sinh học của thế giới, với 3860 loài động, thực vật trên cạn và dưới biển. Trong đó, có 130 loài quý hiếm đã được đưa vào Sách đỏ của Việt nam và thế giới, 76 loài nằm trong danh mục quý hiếm của IUCN, 21 loài đặc hữu. Đặc biệt, Quần đảo Cát Bà đang là nơi sinh trưởng duy nhất của loài Voọc Đầu trắng Cát Bà (Trachypithecus poliocephalus), một loài đặc hữu, trên thế giới hiện chỉ còn 63 cá thể. Ngoài ra còn có nhiều loài động, thực vật đã được IUCN xếp hạng ở cấp cực kỳ nguy cấp (CR),…

Ngoài giá trị về đa dạng sinh học, sinh thái, địa chất, địa mạo, khu dự trữ sinh quyển,… trên quần đảo này còn có hệ thống hang động, đảo đá, bãi cát, di tích lịch sử và khảo cổ, tiêu biểu là:

Động Trung Trang: là thung lũng lớn nhất ở đảo Cát Bà, có diện tích khoảng 300 ha, dài khoảng 300m, xuyên qua núi. Trong hang động có muôn nghìn nhũ đá, hình dáng độc đáo. Tại đây còn có khu rừng kim giao mọc tự nhiên, rất đẹp, có giá trị kinh tế và khoa học.

Động Đá Hoa: thuộc địa phận xã Gia Luận, nằm ở phía Bắc đảo Cát Bà. Chiều cao của động khoảng trên, dưới 10m, nơi rộng nhất là 25m. Trong động có nhiều thạch nhũ, có một hồ nước nhỏ, làm tăng thêm sự huyền ảo của động khi có luồng ánh sáng đi qua.

Động Quả Vàng: được phát hiện vào tháng 12/2009, nằm trong vùng lõi của khu dự trữ sinh quyển thế giới và Vườn Quốc gia Cát Bà. Đây là động nguyên sơ, chưa có sự tác động, xâm hại của con người và là một trong những động đẹp nhất ở khu vực Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà bởi tính đa dạng của tự nhiên.

Động Thiên Long: nằm bên một hồ lớn, có đường lên đỉnh, xuống lòng hang và nhiều ngách lắt léo, kỳ bí,… Giữa động có một ngọn thạch nhũ nhỏ nước quanh năm.

Động Hiền Hào: hiện vẫn giữ được vẻ hoang sơ, với những tảng thạch nhũ còn nguyên độ sắc cạnh và óng ánh…

Đảo Cát Dứa (đảo Khỉ): nằm cách thị trấn Cát Bà 2km. Trên đảo có khoảng 20 con khỉ (được đưa về). Bãi tắm có chiều dài khoảng 1 km, có tên gọi là Cát Dứa – một bãi tắm lý tưởng của vịnh Lan Hạ.

Đảo Ba Trái Đào: nằm gần đảo Cát Bà. Trên đảo có 3 hòn núi nhỏ liền kề, cao 23m, trông như ba trái đào tiên bị hoá đá giữa một vùng biển vắng vẻ, hoang sơ. Khách du lịch mạo hiểm rất thích đi bằng thuyền phao tự chèo ra đảo.

Các bãi cát ở Quần đảo Cát Bà: theo phân tích ảnh chụp từ vệ tinh, có khoảng 26 bãi cát phân bố tập trung tại khu vực Đông Nam đảo. Các bãi cát có hình thế trải dài từ núi ra biển. Một số bãi cát đã thành bãi tắm: Cát Cò 1, Cát Cò 2, Cát Dứa,… Nhiều bãi ngoài vịnh biển có động vật sinh sống trên đảo, một số bãi chưa có người đặt chân đến, còn hoang vu.

Ngoài cảnh quan thiên nhiên kỳ thú, với núi, hang động, bãi tắm và rừng nguyên sinh,… trên Quần đảo Cát Bà, còn có một số di tích lịch sử, khảo cổ có giá trị như:

Di chỉ Cái Bèo: thuộc thị trấn Cát Bà, nằm trên một bãi cát, rộng 18.000m2, thoải dần ra bờ biển, cao hơn mặt nước biển trung bình 4m. Di chỉ này lần đầu tiên được nhà bác học người Pháp M. Colani phát hiện năm 1938 và được các nhà khoa học Việt Nam tiếp tục khai quật vào các năm: 1973, 1981, 1986, 2006. Kết quả khai quật cho thấy: Cái Bèo là một di chỉ có quy mô lớn, địa tầng dày, với tổ hợp di vật phong phú về loại hình, nhiều về số lượng, có niên đại thuộc thời đại đá mới ở Việt Nam.

Di tích nơi Bác Hồ về thăm làng cá: thuộc thị trấn Cát Bà. Đây là nơi Bác về thăm làng cá vào mùa xuân năm 1959. Khi đó, Bác đã nói chuyện với nhân dân trên đảo tại sân của Xí nghiệp đánh cá Cát Bà. Hiện nay, đảo đã phát triển, thay đổi nhiều. Tại trung tâm của đảo, nơi bến tàu, nhân dân và chính quyền đã xây dựng bia ghi dấu sự kiện. Bia là một phiến đá nguyên khối, kích thước lớn, trên bia ghi dòng chữ: “Nơi đây, ngày 30/3/1959, Bác Hồ về thăm làng cá Cát Bà”.

Di chỉ Cát Đồn: thuộc xã Xuân Đám, nằm ở khu bờ vịnh biển kín gió, cách trung tâm xã khoảng 2 km về phía Nam, có diện tích khoảng 1000m2 (khoảng ½ số này nằm trong di chỉ thành cổ Xuân Đám). Trong các đợt điều tra và khai quật, đã phát hiện ở đây một số công cụ ghè đập bằng cuội, bàn mài, chày nghiền, hòn cuội có dấu lõm, mảnh tước cuội, mảnh vòng mài, một số mảnh gốm xốp mịn, cứng, có văn in vỏ sò. Theo đánh giá của các nhà khảo cổ, di chỉ Cát Đồn và Bãi Bến thuộc giai đoạn muộn của văn hóa Hạ Long.

Tại Cát Bà, những dấu tích văn hoá gắn với thời Đông Sơn, Bắc thuộc, Trần, Lê, Nguyễn, kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ đều đã lần lượt được phát hiện. Đó là những minh chứng góp phần khẳng định vị trí, vai trò của đảo, văn hoá biển đảo trong diễn trình lịch sử dân tộc.

2. Quần đảo Long Châu

Nằm cách Cát Bà 15km về phía Đông Nam, Long Châu là đảo lớn nhất trong số 22 hòn đảo trong Quần đảo Long Châu, với diện tích hơn 1km2. Đảo gần như thuần đá và rất hiếm nước ngọt. Trong dân gian còn lưu truyền rằng, Long Châu là “vườn thuốc Nam cực quí” vì ít có cây chịu được sự khắc nghiệt ở đây. Trên đảo có nhiều rắn độc, như rắn xanh, rắn lục, rắn nâu,… Người Pháp đã xây dựng Hải đăng Long Châu trên đảo vào năm 1895, người đi biển thường gọi là “Mắt ngọc Long Châu”. Hải đăng này cùng với Hải đăng Hòn Dấu (Đồ Sơn), Kê Gà (Bình Thuận) là 3 ngọn hải đăng cổ nhất Việt Nam. Trên đảo còn có hệ thống công trình nhà đèn, gồm: một nhà máy phát điện, đường leo lên tháp đèn dài khoảng 3km, tháp đèn xây bằng đá xanh, hình trụ tròn. Trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, ngọn hải đăng trên đảo có ý nghĩa vô cùng quan trọng, đã dẫn đường cho các chuyến tàu từ nước ngoài vào viện trợ cho miền Bắc. Bác Hồ đã gọi nó là “Mắt ngọc Tổ quốc”. Chính vì vậy mà ngọn hải đăng này đã bị máy bay Mỹ bắn phá, ném bom tổng cộng 248 lần.

Với những giá trị lịch sử, văn hoá và khoa học đặc biệt của di tích, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Danh lam thắng cảnh Quần đảo Cát Bà (huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng) là di tích quốc gia đặc biệt (Quyết định số 2383/QĐ-TTg ngày 09/12/2013)./.

Nguyễn Khắc Đoài (Theo Hồ sơ xếp hạng di tích – Tư liệu Cục Di sản văn hóa)