Tôi hôm nay đi trồng cây nhưng vẫn còn nhìu việc phải làm.
Nhìn bầu trời, nhìn mặt đất, nhìn những đám mây,
Ngắm mưa, ngắm gió, ngắm ban ngày, ngắm ban đêm.
Duy trì để chân cứng như đá mềm.
Bầu trời êm ả và biển yên lặng mới làm an lòng.
Ngày xưa, khi chưa có dự báo thời tiết, chúng ta dựa vào kinh nghiệm quan sát hiện tượng thiên nhiên để sản xuất và sinh hoạt. Với thời gian, những kinh nghiệm đáng quý đó đã được gom góp lại thành những câu ca dao và tục ngữ có giá trị. Từ đó, chúng ta có thể tương đối chính xác đoán được diễn biến thời tiết và khí hậu, giúp chúng ta đưa ra những quyết định tốt nhất trong việc nuôi trồng và chăm sóc cây cỏ.
1. Hiện tượng thiên nhiên là gì?
Các hiện tượng thiên nhiên là những sự kiện xảy ra trong thế giới vật chất và vũ trụ, đại diện cho một lĩnh vực rộng lớn và đầy bí ẩn. Chúng có thể xảy ra trên Trái Đất hoặc ngoài không gian này, và có thể ảnh hưởng hoặc không ảnh hưởng đến con người, động thực vật và các hình thái sống khác.
Thời tiết là một hiện tượng thiên nhiên được con người quan tâm hàng đầu vì nó có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống và sinh hoạt hàng ngày.
2. Tục ngữ về thiên nhiên và lao động sản xuất
Trong kho tàng văn học dân gian, những câu tục ngữ về thiên nhiên và sản xuất thể hiện sự phong phú của kinh nghiệm, sự tài tình quan sát của ông cha ta để tạo ra nguồn kiến thức quý giá.
Gieo trồng đúng thời vụ và cày bừa ruộng đất kỹ càng, đất tốt là những yếu tố quan trọng nhất quyết định năng suất cây trồng.
Một nguyên tắc trong nghề làm ruộng là rằng sản lượng của đồng ruộng phụ thuộc vào các yếu tố sau: cung cấp đủ nước, sử dụng phân bón đầy đủ, chăm sóc đồng ruộng thường xuyên và lựa chọn giống cây trồng tốt.
Đất đai là tài sản quý giá.
Thứ tự quan trọng của các nghề đem lại kinh tế cho con người là nghề nuôi cá, làm vườn, làm ruộng.
Chuồng gà không còn lông do hướng gió Đông dễ gây bệnh cho gia súc, vì vậy không ai xây chuồng hướng Đông. Đây là một kinh nghiệm khoa học trong công việc sản xuất và lao động.
Trồng khoai ruộng lạ, gieo mạ ruộng quen.
Một đồng gà, ba đồng thóc. → Chi phí cho việc phụ tốn ít hơn cả việc chính.
Một lời khuyên về thời tiết và cây trồng là: khi trời nắng tốt, cây dưa sẽ phát triển tốt, và khi trời mưa tốt, lúa sẽ phát triển tốt.
Một kinh nghiệm làm ruộng: trăng rằm mờ, trời sắp có mưa, lúa cấy ruộng cao tốt; trăng tỏ là trời còn nắng kéo dài, lúa ruộng trũng tốt vì không bị úng ngập.
Ao sâu, nước sạch cá phát triển tốt.
3. Ca dao, thành ngữ, tục ngữ về thiên nhiên dựa vào các loài côn trùng, động vật
Trong phần tiếp theo, chúng tôi sẽ trình bày về các câu ca dao, thành ngữ và tục ngữ liên quan đến thiên nhiên, nhằm giúp bạn hiểu sâu hơn về những bài học quý giá mà tổ tiên chúng ta đã truyền lại qua nhiều thế hệ.
Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm. Dự đoán thời tiết từ việc quan sát chuồn chuồn. Nếu chuồn chuồn bay cao, thì trời thường sẽ nắng. Nếu chuồn chuồn bay vừa, thì không khí sẽ mát mẻ và trời râm. Và nếu chuồn chuồn bay thấp, thì khả năng cao là sẽ có mưa.
Gió heo may là gió bấc nhẹ thổi vào mùa Thu, khi thấy chuồn chuồn bay có nghĩa là một cơn bão sắp đến.
Én bay thấp mưa ngập bờ ao,
Chim én bay lên cao mưa rào đã dừng lại.
→ Cũng tương tự như chuồn chuồn, ta có thể quan sát chim Én để biết trời mưa hay nắng.
Gió bấc hiu hiu, sếu kêu thì rét. → Khi nghe tiếng sếu kêu thì trời sắp rét, gió bấc ùa về.
Khi trời mưa, chim quạ tắm thì mưa sắp tạnh. Khi trời nắng, chim sáo tắm thì chắc chắn sẽ có mưa.
Khi nhìn thấy những tia sấm chớp xuất hiện phía Đông và sau đó biến mất, và khi nghe tiếng gà gáy, chúng ta có thể dự đoán rằng trời sẽ mưa.
Khi trời đã tối, gà vẫn còn đi bới móc kiếm ăn, điều này có nghĩa là thời tiết sắp có mưa. Vì thức ăn chính của gà là các loài côn trùng sống trong đất, khi thời tiết không tốt, độ ẩm tăng cao, chúng sẽ bò lên mặt đất và gà sẽ tận dụng cơ hội bắt mồi.
Tiếng ếch kêu râm ran, ao chuôm tràn nước, là dấu hiệu cho thấy thời tiết sắp thay đổi và có mưa lớn.
Khi xây thành thì bão, khi nhặt con chạy vào thì mưa.
Kiến đen đặt trứng lên cao, bất kể thời tiết luôn có mưa rào khá lớn.
Kiến bò từ dưới lên cao, mang theo cơm nếp gây nên mưa rào.
Đường xây dựng thành bờ, không chỉ có mưa mà gió cũng là một nguy cơ lớn.
Cánh kiến bị vỡ và bay ra khỏi tổ, trong khi bão táp và mưa đang tiến gần.
Tháng Bảy là thời điểm diễn ra sự kiện lớn về nước và hồng thuỷ.
Trong tháng Bảy, khi kiến bò nhiều, nó có thể đang cảnh báo về nguy cơ lũ lụt sắp xảy ra. Kiến có khả năng dự đoán trước thiên tai này, vì vậy khi chúng xuất hiện nhiều, chúng sẽ di chuyển đến những nơi cao hơn để tìm thức ăn và nơi trú ẩn, để tránh mưa lớn, gió mạnh hoặc cơn lũ. Đặc biệt, khi kiến bò xuất hiện vào tháng Bảy, nguy cơ lũ lụt càng cao.
4. Những câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ về thiên nhiên dựa vào hiện tượng trời đất
Dựa trên quan sát và kinh nghiệm tích lũy, tổ tiên chúng ta đã tạo ra những câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ để mô tả các hiện tượng thiên nhiên có sự ứng dụng đáng kể.
Mây là một yếu tố dễ dàng nhận biết thời tiết. Dựa vào quan sát, khi mây có màu vàng, trời sẽ có gió, trong khi mây màu đỏ có thể là dấu hiệu của mưa sắp đến.
Vào mùa mưa, khi nhìn thấy đỉnh núi Tam Đảo được bao phủ bởi những đám mây đen, chúng ta có thể biết rằng sẽ có lũ về. Ngoài ra, một dòng nước từ thôn Xạ Hương (xã Minh Quang) và thôn Thanh Lanh (xã Trung Mỹ) theo con sông Cầu Bòn sẽ tràn vào sông Hương Canh (Bình Xuyên), còn một dòng nước từ sông Sơn Tang (sông Phan) sẽ đổ vào đầm Vạc (Vĩnh Yên). Tổng cộng, những dòng nước này có thể gây ngập úng cho cả vùng lòng chảo nam Bình Xuyên – bắc Yên Lạc.
Mưa đồng Bay bay vừa trông vừa chạy, mưa Tam Đảo bảo nhau đi cày. → Đây là cách nhìn trời của người làng Bàn Giản (Lập Thạch) ở phía Tây của Tam Đảo. Khi thấy mưa ở Tam Đảo, người ta không lo vì mưa không tới, vẫn làm việc một cách bình thường. Nhưng khi có mưa ở đồng Bay (ở xã Đồng Ích) phía Tây Nam Bàn Giản, trời sẽ đổ mưa ngay sau đó.
Trong những ngày có nắng, buổi trưa đến nhanh chóng, trong khi đó trong những ngày có mưa, tối cũng đến nhanh.
Ráng mỡ gà là những đám mây giống như mỡ gà, khi xuất hiện trên đỉnh đầu thì thường sẽ có bão đến.
Khi các thợ lái nhắc nhau, khi thấy mống Đông sáng lên và quay nhanh về nhà.
Mưa giông, sấm chớp xuất hiện ở phía Đông thì mưa nhanh đến, còn xuất hiện ở phía Tây thì còn lâu mới đến.
Khi gió thổi, thời tiết thường thay đổi. Điều này có thể gây ra những tác động không tốt cho sức khỏe, vì vậy chúng ta cần chăm sóc và bảo vệ cơ thể.
Quan sát bầu trời, ta có thể nhận biết ngày mưa và ngày nắng. Trong mùa hè, khi trời có nhiều sao và chúng mọc sớm, thì thường là ngày nắng. Ngược lại, khi trời có ít sao, thì thường là ngày mưa.
Mặt trăng có thể được sử dụng để nhận biết thời tiết. Hiện tượng trăng quầng là khi một vòng sáng nhiều màu xuất hiện xung quanh mặt trăng, giống như cầu vồng. Trong khi đó, trăng tán là một vòng sáng lớn mờ nhạt bao quanh mặt trăng. Khi trăng quầng xuất hiện, thường là dấu hiệu của thời tiết khô han, còn khi trăng tán xuất hiện thì thường có mưa.
Mưa buổi sáng thường không kéo dài qua buổi trưa, từ 11 – 13 giờ được gọi là giờ Ngọ. Gió Bắc cũng thường lặng vào buổi chiều, từ 13 – 15 giờ được gọi là giờ Mùi.
Nếu ngày 9 tháng 9 âm lịch không có mưa, thì cha con có thể bán cày, bán bừa để kiếm sống.
Nếu thường xuyên nghe thấy sấm chớp trong tháng Mười âm lịch, điều đó có nghĩa là năm sau sẽ có đủ nước để cấy cày. Vì vậy, hãy làm việc chăm chỉ để thu hoạch thành quả tốt.
Cửu nguyệt lôi thanh tứ nguyệt hàn. → Tháng Chín âm lịch có sấm chớp thì tháng Tư âm lịch năm sau trời vẫn còn rét. Dựa vào điều đó, chúng ta có thể điều chỉnh và bố trí thời gian cho các vụ mùa sao cho phù hợp, tránh gặp sương muối.
Khi cầu vồng xuất hiện ở phía Đông hoặc phía Tây, thì không thể tránh khỏi mưa giông.
→ Theo kinh nghiệm nhìn mưa giông thì những đám mây đen xuất hiện trời sẽ có mưa to. Nhưng nếu những đám mây đó ở phía Đông, phía Tây thì mưa nhanh đến, còn nếu mây nằm ở hướng Nam, hướng Bắc thì mưa đến chậm hoặc có thể không đến, cứ thủng thẳng lao động, cấy cày.
Cỏ gà màu trắng đã không còn được nắng chiếu.
Cỏ gà mọc rải rác, toàn bộ làng ngập nước.
Dù là cỏ chỉ cỏ gà, đang mọc xanh rờn chắc chắn là sắp có mưa.
Dựa vào cách mà cỏ gà mọc loang và chuyển màu trắng, ta có thể biết được thời tiết sẽ như thế nào. Khi cỏ gà loang lổ tức là dấu hiệu của việc sắp có mưa.
5. Tục ngữ, thành ngữ, ca dao về mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người
Trong kho tàng văn học dân gian, tổ tiên chúng ta đã tạo ra những câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ liên quan đến thiên nhiên và con người dựa trên quy luật của tự nhiên và xã hội. Dưới đây là một số ví dụ điển hình.
Nơi có gạo trắng nước trong có điều kiện thiên nhiên ưu đãi và đời sống dễ chịu.
Biết chiều trời, nước đời chẳng khó.
→ Hiểu biết về thời tiết và khí hậu là điều vô cùng quan trọng đối với sinh hoạt, nông nghiệp và giao thương.
→ Nghĩa bóng: Hiểu biết chiều hướng diễn biến của sự việc thì giải quyết công việc được dễ dàng, không khó nhọc.
Chiêm ngắm giá trị ba lần, mưa rơi ba mùa.
Cữ gió tuần mưa. → Gặp lúc thời tiết bất thường, không thuận hoà, chỉ cảnh vất vả dãi dầu mưa gió.
Khi cây măng gục xuống và gió thổi mạnh, đó là dấu hiệu cho thấy năm đó sẽ có nhiều cơn bão.
Nếu phía Đông Bắc chớp nháy đầy lòng vui mừng, điều đó có nghĩa là ngày mai sẽ có nhiều mưa trên đồng cỏ và các con khe. Điều này là một dấu hiệu tốt cho sự phát triển của cây cỏ.
Gió mùa đông là người yêu của lúa chiêm, gió bắc là người yêu của lúa mùa.
Mưa gió hòa thuận, thời tiết thuận lợi cho việc canh tác, trồng trọt.
Ngày nắng trưa, mưa chóng tối.
Tháng Tư lạnh rét, tháng Tám nắng hỏa hoạn.
6. Ca dao, tục ngữ về thiên nhiên thời tiết
Dựa trên thực tế, tổ tiên chúng ta đã truyền đạt những kinh nghiệm, bài học quý giá về thời tiết thông qua các câu thành ngữ, tục ngữ về thiên nhiên sau đây.
Khi chim bồ câu bay cao, điều đó cho thấy thời tiết đang rất tốt, không có mưa hay gió bất thường.
Khi mây từ núi trôi xuống biển, trời trở nên sáng sủa. Còn khi mây từ biển trôi lên núi, mưa sẽ rơi như trút.
Khi trời có nhiều sấm chớp thì thường sẽ có mưa to.
Sau cơn mưa, khi trời còn nắng, xuất hiện cầu vồng. Cầu vồng dài cho thấy có nhiều hơi nước, điều này có thể gây ra mưa lớn và ngập lụt.
Mặt Trăng phản xạ tia sáng từ Mặt Trời, khi trời mây mù.
Vảy tê tê là những đám mây có hình dáng giống như vảy con tê tê, khi thấy hiện tượng này xuất hiện trời sắp có mưa.
Gió heo may xuất hiện vào mùa thu, là những cơn gió nhẹ, hơi lạnh và khô, cứ hễ gió thổi thì trời sẽ có mưa.
Khi mặt trời lên, hãy ra ngoài trồng cây cà phê. Khi trời mưa vào buổi sáng, hãy ở nhà phơi lúa.
Khi trời nắng nhưng sắp mưa, cóc thường nhảy ra ngoài và nghiến răng. Do đó, nếu nghe thấy tiếng cóc kêu, có nghĩa là trời sắp có mưa.
Hiện tượng thời tiết bất thường, không ổn định, khiến mưa bất ngờ bể phá.
7. Tổng hợp 10 câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ về thiên nhiên dựa vào ngày tháng
Hãy cùng chúng tôi hiểu ý nghĩa của các câu ca dao, thành ngữ và tục ngữ liên quan đến thiên nhiên để thu thập những bài học quý báu về thời tiết và hiện tượng tự nhiên từ ông cha chúng ta.
Một hiện tượng thiên nhiên được dự báo từ kinh nghiệm thực tiễn. Đầu năm có gió to, cuối năm chắc chắn sẽ có gió bấc.
Vào những đêm tháng Năm trước khi đi ngủ đã sáng, và vào những ngày tháng Mười trước khi mỉm cười đã tối.
Vào tháng Ba (âm lịch), trong những ngày lạnh rét, bà già đã qua đời vì lạnh. Vì vậy, chúng ta cần chú ý giữ ấm và mặc ấm hơn trong thời gian này để tránh bị bệnh.
Mỗi khi đến ngày hội Thánh Từa, trời đều tỏa sáng rực rỡ, trong khi đó, vào ngày hội Thánh Gióng – Hội làng Phù Đổng, mưa to như trút, chính là báo hiệu cho mùa mưa đã đến.
Vào tháng Bảy âm lịch, trời mưa gió to, cây trám gãy đổ. Còn vào tháng Tám âm lịch, trời nắng chói chang, quả bưởi rám nứt.
Tháng Giêng rét đài, tháng Hai rét lộc, tháng Ba rét nàng Bân.
→ Kinh nghiệm về mức độ lạnh của các tháng sau Tết.
Rét đài: rét khá đậm làm hoa rụng cánh còn trơ lại đài.
Rét lộc: rét mướt, ẩm ướt thuận lợi cho sự hồi sinh của cây cỏ sau những ngày đông tháng giá.
Rét nàng Bân: rét ngắn ngày, gắn với câu chuyện nàng Bân may áo rét cho chồng.
Tháng Ba mưa ít, mưa thành từng đám; trong thời gian này chủ yếu là mưa phùn. Ngược lại, tháng Tám mưa nhiều, mưa thành từng cơn lớn.
Tháng 7 nước nhảy lên bờ.
Tháng Chín, mưa rơi từng giọt, tháng Mười, mưa đã trôi qua.
Một kinh nghiệm canh tác: Trong vụ mùa, hãy cấy mạ vào tháng sáu. Nếu mạ đã quá già, hãy ở nhà và chăm sóc con cái. Bởi vì thời tiết nắng nóng, nếu mạ đã mọc dài sẽ bị héo khô và không thể bén rễ được.
8. Ca dao về vẻ đẹp thiên nhiên
Vẻ đẹp của đất trời và quê hương được thể hiện qua những câu tục ngữ, thành ngữ và ca dao về vẻ đẹp thiên nhiên.
Mặn mà một vẻ thiên nhiên của Đất nước ta có cảnh đẹp khiến ta càng nhìn càng mê mẩn.
Núi Ba Vì là đỉnh cao nhất, đỉnh lịch, đỉnh sắc kỳ của Thăng Long.
Tưởng chừng đây đất đế kinh có rất nhiều cảnh đẹp nổi tiếng.
Bắp nào lớn như bắp Hồng Ngự, Cá nào khổng lồ như cá cờ đen.
Chẳng vui cũng có thể tập hợp ở Thầy Chẳng không đẹp cũng có thể ở Hồ Tây xứ Đoài.
Nhất xinh gái Bù Nâu Mạnh mẽ Đanh Xá, xây cầu Quyển Sơn.
Làng của tôi có hàng tre xanh mát. Có con sông Tô Lịch uốn quanh khu dân cư làng.
Vọng Phu có phong cảnh tuyệt đẹp của núi Nhồi thu hút nhiều du khách từ khắp nơi trên thế giới.
Chiều chiều ra đứng gốc cây
Trên bầu trời, chim bay nhìn mây trôi ngang.
Trông xa xa tít xa vời
Những non cùng nước, những đồi cùng cây.
Đường đi vào thành phố Huế bao quanh khu vực Đồng xanh làng đẹp như tranh vẽ.
Những câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ liên quan đến thiên nhiên là những kinh nghiệm quý báu được tích lũy thông qua quá trình sinh hoạt, sản xuất và lao động lâu dài. Chúng là kết quả của việc quan sát, ghi chép và tính toán cẩn thận. Dù hiện nay đã có dự báo thời tiết, nhưng những câu ca dao, tục ngữ này vẫn được người nông dân áp dụng để quan sát bầu trời, đất đai và đưa ra những phán đoán và quyết định trong quá trình trồng trọt và chăn nuôi.
Tôi là Nguyễn Văn Sỹ có 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực thiết kế, thi công đồ nội thất; với niềm đam mê và yêu nghề tôi đã tạo ra những thiết kếtuyệt vời trong phòng khách, phòng bếp, phòng ngủ, sân vườn… Ngoài ra với khả năng nghiên cứu, tìm tòi học hỏi các kiến thức đời sống xã hội và sự kiện, tôi đã đưa ra những kiến thức bổ ích tại website nhaxinhplaza.vn. Hy vọng những kiến thức mà tôi chia sẻ này sẽ giúp ích cho bạn!
