Hướng dẫn học môn lịch sử bằng sơ đồ tư duy

Giới thiệu đôi nét về sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề. Việc xây dựng được một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại những lợi ích đáng quan tâm về các mặt: ghi nhớ, phát triển nhận thức, tư duy, óc tưởng tượng và khả năng sáng tạo…Một trong những công cụ hết sức hữu hiệu để tạo nên các “hình ảnh liên kết” là sơ đồ tư duy.

Khi bắt gặp phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy tôi đã tìm hiểu, áp dung dạy học lịch sử bằng sơ đồ tư duy. Tôi tự lập sơ đồ tư duy cho một số tiết học(vẽ bằng bút ) để tiến hành giảng dạy. Ban đầu thực sự khó bởi phải tạo ra sơ đồ tư duy có tính logic Nếu không bài học sẽ rời rạc và phản tác dụng. tuy nhiên cách khắc phục là phải chuẩn bị thật kĩ trước khi lên lớp. Nắm chắc kiến thức trọng tâm cần truyền thụ cho học sinh từ đó phát triển sơ đồ tư duy. Giáo viên (hoặc học sinh)có thể linh động sử dụng hình vẽ tay với những màu sắc, hình ảnh, từ ngữ diễn đạt khác nhau nhằm giúp học sinh có thể nắm bắt và nhớ được phần cốt lõi của bài giảng ngay tại lớp học.

2/ Phương pháp hình thành sơ đồ tư duy trong dạy học

a/ Bước đầu tiên

Khi bắt đầu hình thành Sơ đồ tư duy (Mind Map), ở vị trí trung tâm sơ đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý tưởng hay khái niệm chủ đạo. Ý trung tâm sẽ được nối với các hình ảnh hay từ khóa cấp 1 bằng các nhánh chính, từ các nhánh chính lại có sự phân nhánh đến các từ khóa cấp 2 để nghiên cứu sâu hơn. Cứ thế, sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái niệm hay hình ảnh luôn được nối kết với nhau. Chính sự liên kết này sẽ tạo ra một “bức tranh tổng thể” mô tả về ý trung tâm một cách đầy đủ và rõ ràng.

Ví dụ:

b/ Những yếu tố tạo nên hiệu quả cho sơ đồ tư duy là:

Với cách thể hiện gần như cơ chế hoạt động của bộ não, Bản đồ tư duy sẽ giúp học sinh:

· Sáng tạo hơn.

· Tiết kiệm thời gian.

· Ghi nhớ tốt hơn.

· Nhìn thấy bức tranh tổng thể.

· Tổ chức và phân loại suy nghĩ của học sinh.

· và nhiều vấn đề khác trong quá trình học tập…

Sơ đồ tư duy đã thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động.

Việc sử dụng các từ khóa, chữ số, màu sắc và hình ảnh đã đem lại một công dụng lớn vì đã huy động cả bán cầu não phải và trái cùng hoạt động. Sự kết hợp này sẽ làm tăng cường các liên kết giữa 2 bán cầu não, và kết quả là tăng cường trí tuệ và tính sáng tạo của chủ nhân bộ não.

Sơ đồ tư duy là một công cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập ở trường phổ thông cũng như ở các bậc học cao hơn vì chúng giúp giáo viên và học sinh trong việc trình bày các ý tưởng một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo, học tập thông qua biểu đồ, tóm tắt thông tin của một bài học hay một cuốn sách, bài báo, hệ thống lại kiến thức đã học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đưa ra ý tưởng mới, v.v…

c/ Giới thiệu một số phần mềm dùng để tạo sơ đồ tư duy(có slides hướng dẫn)

Một sơ đồ tư duy có thể được thực hiện dễ dàng trên một tờ giấy với các loại bút màu khác nhau, tuy nhiên, cách thức này có nhược điểm là khó lưu trữ, thay đổi, chỉnh sửa. Một giải pháp được hướng đến là sử dụng các phần mềm để tạo ra sơ đồ tư duy. Một số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm mind mapping” (mind mapping software).

* Phần mềm Buzan’s iMindmap™: Phần mềm do công ty Buzan Online Ltd. thực hiện.

Chức năng chính mà Imindmap cung cấp cho bạn

– Vẽ bản đồ tư duy dễ dàng.

– Trình chiếu sinh động nhờ hiệu ứng 3D.

– Xuất ra một số định dạng file thông dụng như : PowerPoint, dạng ảnh, dạng Web…

– Chức năng mới của IMINDMAP 6.01:

– Cảm nhận 3D Mindmap như đang trong tay bạn, bạn có thể tự do soạn thảo trong môi trường 3D + Kiểm soát nhiều hơn trong không gian 3D

+ Tạo cảm hứng thiết kế

+ Trang chủ tại www.imindmap.com

* phần mềm MindMap5 pro có một giao diện hoàn toàn mới và dễ dàng hơn để sử dụng hấp dẫn.

* Phần mềm Visual Mind: Phần mềm dễ sử dụng và linh hoạt trong sắp xếp các nút chứa từ khóa. Trang chủ tại www.visual-mind.com

* Phần mềm FreeMind: sản phẩm được lập trình trên Java. Các icon chưa được phong phú, tuy nhiên chương trình có đầy đủ chức năng để thực hiện mind mapping. Trang chủ tại:

II. Tiến trình một tiết dạy theo sơ đồ tư duytrong dạy học lịch sử ở trường THPT

1/ Bước khởi đầu

Trước tiêngiáo viên phải chuẩn bị thật kĩ bài, sau đó giới thiệu và làm mẫu cho học sinh từ đó chỉ ra những tác dụng và hiệu quả của sơ đồ tư duy trong dạy và học lịch sử. Sau đó hướng dẫn học sinh cách vẽ sơ đồ tư duy gồm nội dung cả bài học trên một trang giấy rất dễ học, dễ thực hiện và học sinh sẽ rất thích thú với mỗi tác phẩm sơ đồ tư duy của mình. Thông thường khi giảng dạy theo sơ đồ tư duy, tôi chủ động vẽ hình trên bảng rồi phát triển mẫu một phần sau đó cho học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia thành từng nhóm nhỏ rồi tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó tôi định hướng lại từng nội dung cho học sinh

2/ Hướng dẫn học sinh làm sơ đồ tư duy (không phụ thuộc vào phần mềm).

Để học sinh có thể hình thành bản đồ tư duy một cách nhanh chóng, hiệu quả, điều cần thiết là giáo viên phải chuẩn bị trước bài dạy thật kĩ, phải hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài trước khi lên lớp.

Hướng dẫn học sinh sử dụng những đường thẳng, màu sắc, mũi tên, nhánh rẽ hoặc những cách khác để thể hiện kết nối giữa những ý tưởng được đưa ra trong bản đồ tư duy của học sinh. Những mối quan hệ này sẽ quan trọng khi học sinh đang tìm hiểu những thông tin mới hoặc xây dựng cấu trúc của một bài học. Bằng cách cá nhân hoá sơ đồ với những ký hiệu và thiết kế riêng của mỗi học sinh, học sinh sẽ xây dựng được những mối quan hệ trực quan và có ý nghĩa giữa những ý tưởng. Điều này sẽ hỗ trợ học sinh rất nhiều trong việc gợi nhớ và hiểu.

– Bắt đầu ở trung tâm với một bức ảnh của chủ đề, sử dụng ít nhất 3 màu.

– Sử dụng hình ảnh, ký hiệu, mật mã, mũi tên trong bản đồ tư duy của bạn.

– Chọn những từ khoá và viết chúng ra bằng chữ viết hoa.

– Mỗi từ/hình ảnh phải đứng một mình và trên một dòng riêng.

– Những đường thẳng cần phải được kết nối, bắt đầu từ bức ảnh trung tâm. Những đường nối từ trung tâm đậm hơn, có hệ thống và bắt đầu nhỏ dần khi toả ra xa.

– Những đường thẳng dài bằng từ/hình ảnh.

– Sử dụng màu sắc – mật mã riêng của bạn – trong khắp sơ đồ.

– Phát huy phong cách cá nhân riêng của học sinh.

– Sử dụng những điểm nhấn và chỉ ra những mối liên kết trong sơ đồ tư duy của mỗi học sinh.

– Làm cho sơ đồ rõ ràng bằng cách phân cấp các nhánh, sử dụng số thứ tự hoặc dàn ý để bao quát các nhánh của sơ đồ tư duy.

3/ Một vài lưu ý khi lập sơ đồ

– Sử dụng những từ có sức gợi cao cùng những hình ảnh cần thiết.

– Tạo cho trung tâm một hình ảnh rõ ràng và “mạnh” miêu tả được nội dung tổng quất của toàn bộ sơ đồ.

– Mỗi một mối liên hệ, kể cả chính hay phụ đều chỉ được viết ra bằng những cụm từ ngắn gọn với tư cách một tín hiệu thông tin cần xử lý. Đặt những từ trọng tâm vào những hàng mà làm tăng kết cấu của các ghi chú.

– Những trường hợp sau phải phân biệt rõ hơn những trường hợp trước.

– Sử dụng màu sắc để làm nổi bật vấn đề: tùy ý nghĩa, vai trò của từng mối quan hệ được kết nối, bản có thể tô những màu sắc khác nhau cho chúng.

– Sử dụng mũi tên, biểu tượng hoặc những hình ảnh để chỉ ra sự liên kết.

– Ngay khi nghĩ ra ý tưởng, nên ghi ngay vào nơi hợp lý. Không nên lưỡng lự, vì có thể đánh mất nó.