Rất Hay: Bài giảng Kỹ thuật truyền dịch, truyền máu

Bài giảng Kỹ thuật truyền dịch, truyền máu

Nguồn : TÀI LIỆU ĐÀO TẠO THỰC HÀNH LÂM SÀNG CHO ĐIỀU DƯỠNG VIÊN MỚI – NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC HÀ NỘI – Bộ Y tế 2020

GIỚI THIỆU

Nước và các chất vô cơ giữ vai trò quan trọng trong quá trình sống. Mặc dù nước và các chất vô cơ không sinh năng lượng, nhưng sự trao đổi nước và các chất vô cơ trong cơ thể sống có liên quan mật thiết với nhau, đồng thời cũng liên quan chặt chẽ với chuyển hóa các chất hữu cơ. Nước là thành phần cấu tạo chính của cơ thể, khi cơ thể xảy ra tình trạng rối loạn trao đổi nước và các chất vô cơ có thể gây hậu quả nghiêm trọng, đây là bệnh cảnh thường gặp trên lâm sàng, do vậy đòi hỏi nhân viên y tế phải đánh giá đúng mức và xử trí kịp thời.

Tiêm truyền tĩnh mạch được coi là phương pháp hiệu quả nhất trong việc cân bằng nước và điện giải cho người bệnh. Song song với việc bồi phụ dịch và điện giải, tiêm truyền tĩnh mạch còn áp dụng cho truyền máu và chế phẩm của máu (chất keo), dinh dưỡng…

Truyền máu là quá trình nhận máu hoặc các sản phẩm máu vào hệ tuần hoàn theo đường tĩnh mạch. Truyền máu được chỉ định trong nhiều bệnh lý cấp tính hoặc mạn tính khác nhau gây ra tình trạng thiếu máu (toàn phần, hoặc một số thành phần của máu), để thay thế các thành phần bị thiếu của máu. Truyền máu thời kỳ đầu thường sử dụng máu toàn phần. Ngày nay ngoài truyền máu toàn phần, các bác sĩ đã chỉ định truyền từng thành phần của máu như hồng cầu, bạch cầu, huyết tương, các thành phần chống đông, và tiểu cầu.

Đưa thuốc, dịch truyền và máu vào lòng mạch phải tuân thủ nguyên tắc 5 đúng: đúng thuốc/dịch truyền, đúng liều dùng/hàm lượng, đúng người bệnh, đúng đường dùng, đúng giờ (Thông tư số 07/2011/TT-BYT) và phải ghi chép đầy đủ, rõ ràng theo đúng quy định. Đòi hỏi điều dưỡng viên phải có kiến thức về dịch truyền, truyền máu, hiểu và sử dụng hiệu quả phương tiện dụng cụ, thực hành truyền dịch, truyền máu an toàn, kiểm soát tốc độ truyền, chăm sóc và theo dõi, nhận biết và xử trí được những tai biến có thể xảy ra trong và sau khi tiêm truyền.

KỸ THUẬT TRUYỀN DỊCH TĨNH MẠCH

Mục đích

Hồi phục lại khối lượng tuần hoàn đã mất của cơ thể do tiêu chảy mất nước, bỏng nặng, mất máu, xuất huyết…

Giải độc, lợi tiểu

Nuôi dưỡng người bệnh

Đưa thuốc vào cơ thể để điều trị

Nên truyền trong các trường hợp

Xuất huyết, tiêu chảy mất nước, bỏng

Trước mổ, sau mổ

Muốn phát huy tác dụng nhanh, duy trì nồng độ của thuốc.

Trường hợp nhiễm độc, nhiễm toan chuyển hoá.

Nguyên tắc truyền dịch

Thực hiện 5 đúng

Đảm bảo nguyên tắc vô khuẩn.

Đảm bảo sự an toàn về quản lý dịch truyền.

Tuyệt đối không để không khí vào tĩnh mạch.

Ðảm bảo áp lực của dịch truyền cao hơn áp lực máu của bệnh nhân.

Đảm bảo thời gian truyền dịch theo đúng chỉ định của bác sĩ: thực hiện công thức tính thời gian chảy của dịch truyền.

Tổng số dịch truyền x số giọt/ml

Tổng số thời gian (phút) = –

Số giọt/phút

Theo dõi dấu hiệu sinh tồn trước, trong và sau khi truyền.

Phát hiện các dấu hiệu sớm của phản ứng và xử lý kịp thời.

Giữ cho hệ thống truyền dịch được vô trùng. Băng vô trùng nơi thân kim.

Dịch truyền không nên để lâu quá 24 giờ. Bộ dây tiêm truyền thay sau 48-72 giờ. Kim luồn nên được thay sau 48-72 giờ hoặc hơn tùy theo sản phẩm.

Những tác dụng không mong muốn có thể xảy ra khi truyền dịch vào tĩnh mạch ngoại biên

Tác dụng không mong muốn

Xử trí

Dịch thoát ra ngoài mạch do lệch kim, kim xuyên qua lòng mạch

Kiểm tra vị trí truyền thường xuyên.

Khóa dịch truyền khi có dấu hiệu xảy ra.

Đâm kim ở vị trí khác.

Hạn chế cử động tại vùng truyền.

Tắc kim do dòng chảy không lưu thông.

Ngưng truyền.

Kiểm tra lại sự lưu thông dịch

Đâm kim ở vị trí khác (nếu không lưu thông)

Không được xoa lên vùng truyền

Chườm ấm lên vùng truyền theo y lệnh

Viêm tĩnh mạch do kim truyền làm tổn thương lòng mạch, tác dụng phụ của dịch truyền hay kỹ thuật không vô khuẩn.

Ngừng truyền.

Đặt đường truyền ở vị trí khác (tránh đâm kim lại vào các tĩnh mạch bị viêm).

Chườm ấm vùng truyền.

Quá tải tuần hoàn: lượng dịch quá nhiều, chảy quá nhanh làm tăng thể tích tuần hoàn đột ngột.

Ngừng truyền.

Báo bác sĩ.

Theo dõi dấu hiệu sinh tồn.

Tắc tĩnh mạch (tắc mạch phổi) do cục máu đông hoặc do bọt khí.

Thường xuyên kiểm tra vị trí truyền.

Theo dõi tình trạng hô hấp, toàn thân và phát hiện kịp thời các dấu hiệu của tắc mạch phổi do khí: khó thở, tím tái, loạn nhịp thất, tăng áp lực tĩnh mạch trung tâm, phù phổi, giảm phân áp carbonic cuối thì thở ra …

Xử trí: hỗ trợ hô hấp; hút khí liên tục qua đường tĩnh mạch trung tâm …

Phòng: Đuổi hết không khí trong bộ dây truyền.

Nhiễm trùng vị trí truyền do không đảm bảo vô khuẩn và chăm sóc vị trí truyền không đúng, do dịch truyền không đảm bảo chất lượng.

Báo bác sĩ khi có những dấu hiệu bất thường xảy ra: đau, khó thở…

Áp dụng kỹ thuật vô khuẩn khi chăm sóc vị trí truyền.

Thay bộ dây truyền định kỳ ngay sau 72 giờ.

Rửa tay thường quy trước khi thực hiện kỹ thuật.

Phản vệ

Ngừng truyền dịch, nhanh chóng chuyển lấy ven tay khác trước khi mạch co.

Báo cáo bác sĩ

Xử trí theo phác đồ chống sốc Theo dõi dấu hiệu sinh tồn.

Thực hiện thuốc theo y lệnh.

Quy trình thực hành kỹ thuật truyền dịch tĩnh mạch

Nhận định

Nhận định các dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng, các bệnh lý đi kèm: tri giác, da và niêm mạc, dấu hiệu sinh tồn (DHST), cân nặng, mức độ phù, lượng nước tiểu, khát nước, dấu hiệu mất nước…

Nhận định tiền sử dị ứng: dị ứng thuốc, dịch truyền, dung dịch sát khuẩn…

Nhận định hệ thống tĩnh mạch người bệnh.

Nhận định các yếu tố liên quan đến dịch truyền, kim truyền, tốc độ truyền, thời gian truyền…

Nhận định yếu tố ảnh hưởng đến quá trình truyền: tuổi (người già, trẻ em).

Nhận định thái độ, sự hiểu biết của người bệnh và người thân đối với liệu pháp truyền dịch.

Dụng cụ

Dịch theo chỉ định:

Dịch đẳng trương: NaCl 0,9%, glucose 5%, NaHCO3 14%….

Dung dịch ưu trương: NaCl 10%, 20%, glucose 10%, …, 50%, NaHCO3 5%…

Dung dịch có phân tử lượng lớn: Dextran, subtosan….

Bộ dụng cụ truyền dịch: tấm ga mỏng, garô, dung dịch sát khuẩn (cồn 700, cồn iốt), gạc, băng dính, kìm Kocher.

Bộ dây truyền

Hộp thuốc chống sốc

Dụng cụ đo dấu hiệu sinh tồn: máy đo huyết áp, ống nghe, nhiệt kế, đồng hồ có kim giây.

Xem thêm: Dị ứng thuốc kháng sinh: Cách xử lý cấp tốc và phòng ngừa hiệu quả

Phiếu truyền dịch.

Bảng theo dõi dấu hiệu sinh tồn, bút ghi

Các bước thực hiện

Thực hiện

Lý do

Kiểm tra y lệnh: loại dịch truyền, số lượng, thuốc (nếu có), tốc độ dịch chảy và thời gian truyền.

Kiểm tra dụng cụ, sắp xếp gọn gàng

Tránh nhầm lẫn khi thực hiện kỹ thuật cho người bệnh.

Thuận tiện cho việc thao tác

Thông báo, giải thích cho người bệnh/gia đình người bệnh.

Giúp người bệnh ở tư thế thoải mái

Người bệnh hiểu và hợp tác

Thuận tiện cho điều dưỡng khi tiến hành.

Điều dưỡng rửa tay thường quy/sát khuẩn tay nhanh.

Làm giảm thiểu vi khuẩn trên tay

Chuẩn bị bộ dây truyền và dịch truyền.

Đảm bảo truyền đúng dịch, dây truyền phù hợp.

Kiểm tra 5 đúng

Màu sắc, sự trong suốt, hạn dùng của dịch truyền

Túi/chai dịch có bị rò không

Giảm nguy cơ sai sót

Kiểm tra túi dịch truyền

Mở bộ dây truyền (đảm bảo vô khuẩn) Di chuyển khóa dịch truyền lên cách bầu nhỏ giọt khoảng 2 – 5 cm, khóa dịch truyền.

Đề phòng sự nhiễm khuẩn

Đảm bảo an toàn

Khóa dịch truyền

Bật nút chai dịch, sát khuẩn, pha thuốc (nếu cần).

Cắm bộ dây truyền vào túi hoặc chai dịch truyền.

Sẵn sàng cho việc gắn dây truyền dịch vào chai dịch truyền.

Cắm dây truyền vào túi dịch truyền

Treo túi/chai dịch lên cọc truyền/ giá, bóp và thả cho dịch chảy vào 1/3 ~ 1/2 bầu nhỏ giọt và khoá lại.

Ngăn không khí đi vào dây truyền.

Treo túi dịch lên giá và bóp bầu nhỏ giọt dịch truyền

Tháo nắp đậy kim truyền và từ từ mở khóa cho dịch chảy từ bầu nhỏ giọt đến kim truyền. Khóa dịch truyền lại sau khi dây truyền đầy dịch.

Đuổi không khí trong dây truyền.

Phòng sự thoát dịch ra ngoài.

Đuổi không khí trong dây truyền

Đậy nắp kim truyền.

Duy trì hệ thống được vô khuẩn

Nối các loại dây truyền có nhánh hoặc dây nối ngắn với dây truyền dịch (nếu cần).

Các loại dây nối truyền dịch

Chọn tĩnh mạch truyền phù hợp

Đặt gối kê tay và dây garô dưới vùng truyền Cắt băng dính.

Giúp đưa kim vào tĩnh mạch được dễ dàng.

Chuẩn bị để cố định kim truyền

Mang găng sạch, đeo khẩu trang

(Chỉ sử dụng găng khi có nguy cơ phơi nhiễm với máu và khi da tay của người làm thủ thuật bị tổn thương).

Giảm sự lây truyền của vi sinh vật

Buộc dây garô trên vị trí truyền 10 – 15 cm.

Sát khuẩn vị trí truyền bằng bông/gạc vô khuẩn vào chính giữa vị trí tiêm/dọc theo tĩnh mạch và sát khuẩn rộng ra với đường kính 10cm (tối thiểu 2 lần).

Phòng ngừa nhiễm khuẩn

Đâm kim:

Một tay căng da

Một tay cầm kim chếch góc 300 so với mặt da, đưa kim nhẹ nhàng vào tĩnh mạch, khi thấy máu trào ra đốc kim, tháo garô nhẹ nhàng.

Cố định tĩnh mạch khi đâm kim.

Làm giảm nguy cơ đâm kim sâu.

Nhanh chóng nối dây truyền với kim truyền. Mở khóa truyền.

Đảm bảo vô khuẩn.

Cho dịch chảy qua kim truyền, ngăn ngừa tình trạng máu đông ở dụng cụ truyền.

Chỉnh khóa dịch truyền

Cố định đốc kim, che và cố định thân kim bằng gạc vô khuẩn/băng dính trong. Rút gối kê tay, cố định tay người bệnh (nếu cần)

Giữ chắc chắn kim truyền, phòng nguy cơ nhiễm trùng và thương tổn do kim đâm.

Cố định kim bằng dụng cụ an toàn

Quan sát vị trí truyền có bị phồng không, nhận định người bệnh – quan sát sắc mặt, hỏi cảm giác của người bệnh.

Phát hiện các tai biến để xử trí kịp thời.

Cuộn một vòng dây truyền dọc theo tay của người bệnh, sau đó dùng miếng băng dính thứ hai cố định lại.

Tránh làm tuột kim khỏi vị trí truyền

Cố định dây truyền dịch

Điều chỉnh tốc độ dịch truyền theo đúng y lệnh.

Có thể nối với dụng cụ truyền tự động (nếu cần).

Giảm nguy cơ tai biến

Ghi trên băng dính cố định: ngày và thời gian truyền, cỡ kim truyền và độ dài, người thực hiện.

Ghi nhận thời gian bắt đầu lưu kim

Thu dọn dụng cụ

Tháo găng tay và rửa tay

Giảm sự lây truyền vi khuẩn, ngăn ngừa tai nạn do kim đâm.

Hướng dẫn người bệnh hạn chế vận động để không làm tuột dụng cụ truyền, khi có cảm giác khó chịu báo ngay với điều dưỡng.

Đề phòng tuột kim truyền Phát hiện bất thường

Ghi hồ sơ:

Loại dịch truyền, loại kim, tốc độ truyền, ngày giờ truyền, vị trí truyền, tốc độ dịch chảy, loại dây truyền, kích cỡ, thời gian bắt đầu truyền, lượng dịch truyền còn lại trong túi/chai dịch.

Phản ứng của người bệnh với truyền dịch.

Đảm bảo tính liên tục của quy trình.

Tránh sự nhầm lẫn khi thay đổi giữa các ca trực.

Theo dõi tiến triển của người bệnh.

Bảng kiểm kỹ thuật truyền dịch tĩnh mạch

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

Nhận định người bệnh

Chuẩn bị dụng cụ

Điều dưỡng rửa tay thường quy/sát khuẩn tay nhanh.

Kiểm tra dịch truyền, sát khuẩn nút chai, pha thuốc (nếu cần)

Mở bộ dây truyền và khóa dịch truyền lại

Cắm dây truyền vào chai/túi dịch.

Treo chai dịch lên cọc truyền, đuổi khí, cho dịch chảy 1/3 ~ 1/2 bầu đếm giọt và khoá lại.

Nối các loại dây truyền có nhánh hoặc dây nối ngắn với dây truyền dịch (nếu cần).

Lựa chọn tĩnh mạch truyền phù hợp

Đặt gối kê tay và dây garô dưới vùng truyền cắt băng dính.

Mang găng sạch, đeo khẩu trang

Buộc dây garô trên vùng truyền 10 – 15 cm

Sát khuẩn vị trí truyền từ trong da ngoài đường kính trên 10cm, sát khuẩn đến khi da sạch (tối thiểu 2 lần).

Căng da, đâm kim chếch 300 so với mặt da, luồn kim vào tĩnh mạch thấy máu ở đốc kim.

Tháo dây garô; Nối dây truyền với kim truyền; Mở khoá cho dịch chảy để thông kim

Cố định kim truyền

Nhận định người bệnh ngay sau khi truyền

Điều chỉnh tốc độ dịch truyền theo y lệnh Ghi ngày giờ truyền trên băng dính cố định

Dặn dò người bệnh giữ gìn tránh làm chệch kim truyền, tuột đường truyền; Báo với điều dưỡng/bác sĩ khi thấy cảm giác bất thường.

Thu dọn dụng cụ, rửa tay

Ghi hồ sơ

KỸ THUẬT TRUYỀN MÁU

Mục đích

Bù lại lượng máu đã mất, nâng huyết áp

Cầm máu (fibrinogen, prothrombin, tiểu cầu, yếu cầu VIII…)

Chống nhiễm khuẩn nhiễm độc (cung cấp hemoglobin và kháng thể)

Cung cấp oxy cho tế bào và kháng thể cho người bệnh

Nên truyền trong các trường hợp

Chảy máu nội tạng nặng

Xem thêm: Gợi ý Top cách đăng nhập telegram không cần số điện thoại [Hot Nhất 2023]

Sốc do chảy máu trong, sốc chấn thương, mất máu nặng do đứt động mạch.

Thiếu máu nặng (ví dụ: Giun móc…)

Nhiễm khuẩn, nhiễm độc nặng

Các bệnh về máu: suy tủy, xuất huyết giảm tiểu cầu…

Không nên truyền trong các trường hợp

Các bệnh van tim (hẹp, hở- van 2 lá, hở động mạch chủ…) cần cân nhắc khi truyền

Viêm cơ tim.

Xơ cứng động mạch não, cao huyết áp.

Chấn thương sọ não, viêm não, não úng thủy.

Nguyên tắc truyền máu

Phải truyền máu cùng nhóm và chắc chắn có chỉ định của bác sĩ theo sơ đồ sau:

Nhóm

Trước khi truyền máu phải chuẩn bị đầy đủ các xét nghiệm cần thiết: nhóm máu, phản ứng chéo, kết dính…

Hình 1. Định nhóm máu

Kiểm tra chất lượng máu: máu toàn phần hay thành phần của máu, túi/chai máu không có biểu hiện nghi ngờ như thay đổi về màu sắc, vỡ hồng cầu, không vón cục …

Kiểm tra dấu hiệu sinh tồn người bệnh trước khi truyền máu: nếu thấy bất thường phải báo cáo bác sĩ.

Dụng cụ phải đảm bảo vô khuẩn, dây truyền phải có bầu lọc, kim phải đúng kích cỡ (18-21G, dài 3-4 cm).

Đảm bảo tốc độ chảy của máu đúng y lệnh.

Phải làm phản ứng sinh vật: truyền 5 ml máu với tốc độ theo y lệnh, rồi cho chảy chậm 8 – 10 giọt/phút. Sau 5 phút theo dõi, nếu không có triệu chứng bất thường, cho chảy tiếp tục với tốc độ theo y lệnh 20 ml máu nữa; rồi lại cho chảy chậm (8 – 10 giọt/phút) trong 5 phút để theo dõi, nếu không có gì bất thường xảy ra mới tiếp tục truyền với tốc độ theo y lệnh.

Túi/chai máu đem ra khỏi nơi bảo quản không để lâu quá 30 phút trước khi truyền cho người bệnh, không được truyền máu quá lạnh cho người bệnh.

Phải theo dõi chặt chẽ quá trình truyền để tránh các tai biến có thể xảy ra.

Trong trường hợp cấp cứu không có máu cùng nhóm, có thể truyền máu khác nhóm theo chỉ định của thầy thuốc và theo quy tắc truyền máu tối thiểu (rất ít khi thực hiện):

Đối với người lớn: không truyền quá 250 ml

Đối với trẻ em: truyền không quá 1/10 – 1/8 khối lượng tuần hoàn của trẻ

Sơ đồ 1. Truyền máu theo nhóm máu

Các tai biến có thể xảy ra khi truyền máu

Tai biến

Xử trí

Truyền nhầm nhóm máu: khi truyền 1 – 2ml đã thấy người bệnh khó thở, đau tức ngực như bị ai ép lại, đau cột sống dữ dội, hốt hoảng, lo sợ.

Khóa dây truyền máu.