Câu đặc biệt là gì? Tác dụng câu đặc biệt? Lấy ví dụ câu đặc biệt – THPT Lê Hồng Phong

Cùng THPT Lê Hồng Phong tìm hiểu câu đặc biệt là gì, tác dụng câu đặc biệt, lấy ví dụ câu đặc biệt, so sánh câu đặc biệt với các kiểu câu khác,…

Ngay từ rất sớm, câu được ngôn ngữ học nói chung, ngữ pháp học nói riêng quan tâm nghiên cứu với những hướng tiếp cận khác nhau. Câu chủ yếu thường được xem xét trên bình diện ngữ pháp với các vấn đề như: các thành phần ngữ pháp của câu, các kiểu cấu tạo ngữ pháp của câu và các quan hệ ngữ pháp trong câu.

Hầu như mọi loại câu trong tiếng Việt đều có đầy đủ về các thành phần ngữ pháp của câu, tuy nhiên, đối với một vài loại câu nó lại có sự bất thường về cấu trúc.

Một trong số đó là câu đặc biệt. Câu đặc biệt là gì? Hãy cùng THPT Lê Hồng Phong tham khảo bài viết dưới đây.

Câu đặc biệt là gì?

Câu đặc biệt là gì? Theo sách Ngữ văn 7 định nghĩa câu đặc biệt là loại câu không được cấu tạo theo bất cứ một quy tắc ngữ pháp nào. Cấu trúc câu đặc biệt không nhất thiết phải có đầy đủ chủ ngữ, vị ngữ, mà có thể thay vào đó bằng những từ ngữ ngắn gọn, mang tính nhấn mạnh.

Cũng chính từ đặc điểm này mà rất nhiều người thường nhầm lẫn câu đặc biệt và câu rút gọn.

Ví dụ câu đặc biệt:

“Ôi, em Thủy! Tiếng kêu sửng sốt của cô giáo làm tôi giật mình. Em tôi bước vào lớp.” – Khánh Hoài.

Có thể thấy “Ôi, em Thủy!” là một câu đặc biệt vì không thể có chủ ngữ và vị ngữ.

Tác dụng của câu đặc biệt

Những câu đặc biệt được thể hiện dưới các dạng khác nhau, tuy nhiên đều nhằm hướng tới các mục đích chung nhất, đó là:

Bộc lộ cảm xúc của người viết hoặc người nói

Đôi khi, có những câu chuyện truyền cảm hứng, những bài học hay những vấn đề hay mà người viết, người nói khó kìm được dòng cảm xúc chân thực của mình. Họ diễn tả ra thành các câu văn, câu nói đặc biệt và nó thường không tuân theo bất cứ một cấu trúc chủ – vị nào. Tuy nhiên, người nghe hoặc người đọc vẫn hoàn toàn có thể hiểu được nội dung, ý tưởng mà người nói, người viết truyền tải.

Xác định thời gian, địa điểm diễn ra sự việc

Câu đặc biệt có chức năng thông tin về thời gian, nơi diễn ra sự kiện, sự việc mà đoạn văn đang hướng tới. Do đặc điểm không thể khôi phục lại được các thành phần câu sau khi lược bỏ nên những thông tin mà người viết truyền tải đến bạn đọc qua câu đặc biệt đảm bảo thông tin chính xác, trung thực.

Liệt kê sự vật, sự việc hoặc hành động

Việc liệt kê nhằm xác định sự hiện diện, tồn tại hay thông báo về các hành động liên tiếp của chủ thể. Câu đặc biệt ví dụ thể hiện cho tác dụng này đó là: “Buổi chiều tại vùng quê thật trong lành. Tiếng chim. Tiếng gió.” Như vậy, trong câu trên có hai câu đặc biệt được đặt cạnh nhau, nhằm liệt kê các âm thanh vào buổi chiều tại vùng quê đó.

Chức năng gọi – đáp

Trong một số trường hợp, câu mang sắc thái gọi, đáp, chào hỏi… như: “Lan ơi! Lan à!” được xếp vào dạng câu đặc biệt. Đây còn được biết đến là câu đặc biệt ngắn nhất, tuy nhiên vẫn đảm bảo đầy đủ ý nghĩa, giúp người nghe hiểu và nắm được.

Những câu đặc biệt ngắn nhất

Những câu đặc biệt hay và ngắn nhất đó là câu chỉ gồm một từ duy nhất. Tuy nhiên, những câu này cần được đặt trong hoàn cảnh cụ thể để người đọc, người nghe có thể hiểu được trọn vẹn ý nghĩa.

Ví dụ như: “Sơn! Sơn!”

Nếu đặt riêng lẻ thì người nghe sẽ rất khó phân biệt và nắm được nội dung. Còn nếu đặt vào một bối cảnh như:

A: “Sơn! Sơn! Đợi tớ với”

B: “Nhanh lên”

Thì người nghe dễ dàng hiểu được đó là hai người bạn, gặp nhau và đi cùng nhau. Tuy nhiên, Sơn lại đi trước và người bạn kia đã gọi cậu để bảo chờ đi cùng.

Một số câu đặc biệt ngắn, gồm 2 từ, thường dùng để bộc lộ cảm xúc. Ví dụ như: “Than ôi! Sao số tôi lại đen đủi, khổ sở như thế này?” hay: “Trời ơi! Cô giáo và lũ trẻ đứng cạnh nhau, nước mắt giàn giụa.”

Ví dụ câu đặc biệt

Từ việc hiểu được khái niệm câu đặc biệt là gì thì việc cho ví dụ, đặt 1, 2, 3, 4 hoặc viết đoạn văn có chứa câu đặc biệt là điều rất dễ dàng. Một số ví dụ tiêu biểu cho loại câu này như:

Câu đặc biệt xác định thời gian

“Một đêm mùa đông. Cái lạnh đến cắt da cắt thịt hòa vào màn sương mờ ảo bao trùm cả thành phố.”

Câu đặc biệt liệt kê hành động

“Cả đoàn người xem hội nhốn nháo. Tiếng cười. Tiếng reo. Tiếng vỗ tay.”

Câu đặc biệt gọi – đáp

“Mai ơi! Đi học thôi.”

Hay

A: “Ai đã đặt lọ hoa ở đây?”

B: “Lan! Chính Lan!”

Câu đặc biệt bộc lộ cảm xúc

“Ôi! Cuối cùng thì tôi cũng vượt qua được rồi.”

Trong một số đoạn văn hoặc văn cảnh thì sự xuất hiện của các câu đặc biệt còn là nối tiếp, hoặc đan xen.

Ví dụ như:

Con: “Bố ơi! Bố! Con được 10 điểm Văn.” (câu gọi)

Bố: “Mừng quá! Bố sẽ mua tặng cho con một bộ đồ chơi.” (câu bộc lộ cảm xúc)

Hay

“Ôi! Thế là Hà Nội chính thức vào đông rồi. Gió. Mưa. Lạnh. Từng ký ức về mùa đông năm ấy còn ngồi cạnh bà bên bếp lửa để sưởi ấm cứ thế tràn về.” (câu bộc lộ cảm xúc và câu liệt kê hiện tượng).

So sánh câu đặc biệt và câu rút gọn

Câu đặc biệt

Câu rút gọn

Giống

– Đều là loại câu có sự bất thường về cấu trúc.

– Có cấu tạo là 1 từ hoặc 1 cụm từ.

– Hai kiểu câu này đều có chung đặc điểm là ngắn gọn.

Khác Về bản chất Là câu không có cấu tạo theo mô hình chủ ngữ và vị ngữ. Là câu đơn có đủ thành phần chủ ngữ và vị ngữ nhưng khi sử dụng người ta lược bỏ đi một số thành phần như chủ ngữ, vị ngữ hoặc lược bỏ và chủ ngữ và vị ngữ. Về tính xác định thành phần câu Từ hoặc cụm từ trong câu đặc biệt làm trung tâm cú pháp của câu không thể xác định được từ hoặc cụm từ đó làm thành phần nào trong câu. Dựa vào hoàn cảnh, có thể xác định được từ hoặc cụm từ bị rút gọn là thành phần gì trong câu. Về mức độ khôi phục thành phần câu Không thể khôi phục lại được. Có thể khôi phục lại thành phần đã bị lược bỏ trong câu thành câu hoàn chỉnh, đầy đủ.

Ví dụ

Bạn đang xem: Câu đặc biệt là gì? Tác dụng câu đặc biệt? Lấy ví dụ câu đặc biệt

Gió. Mưa. Lạnh. Mùa đông trên Hà Nội có những nét đặc trưng của nó. – Mùa đông ở Hà Nội có lạnh lắm không?

– Hơi lạnh!

Một số bài tập về câu rút gọn

Bài tập 1: Tìm trong các ví dụ dưới đây những câu đặc biệt và câu rút gọn.

a) Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đều được đưa ra trưng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến.

(Hồ Chí Minh)

b) Đứng trước tổ dế, ong xanh khẽ vỗ cánh, uốn mình, giương cặp răng rộng và nhọn như đôi gọng kìm, rồi thoắt cái lao nhanh xuống hang sâu. Ba giây … Bốn giây … Năm giây … Lâu quá!

(Vũ Tú Nam)

c) Sóng ầm ầm đập vào những tảng đá lớn ven bờ. Gió biển thổi lồng lộng. Ngoài kia là ánh đèn sáng rọi của một con tàu. Một hồi còi.

(Nguyễn Trí Huân)

d) Chim sâu hỏi chiếc lá:

– Lá ơi! Hãy kể chuyện cuộc đời của bạn cho tôi nghe đi!

– Bình thường lắm, chẳng có gì đáng kể đâu.

(Trần Hoài Dương)

Trả lời:

Những câu đặc biệt và câu rút gọn có trong câu:

a) Không có câu đặc biệt.

Các câu rút gọn bao gồm:

– Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy.

– Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm.

– Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến.

b) Không có câu rút gọn

Câu đặc biệt: Ba giây … Bốn giây … Năm giây … Lâu quá!

c) Không có câu rút gọn

Câu đặc biệt: Một hồi còi.

d) Câu đặc biệt: Lá ơi!

Câu rút gọn:

– Hãy kể chuyện cuộc đời của bạn cho tôi nghe đi!

– Bình thường lắm, chẳng có gì đáng kể đâu.

Bài tập 2: Mỗi câu đặc biệt và rút gọn em vừa tìm được trong bài tập trên có tác dụng gì?

Trả lời:

Câu đặc biệt và câu rút gọn vừa tìm được ở bài tập 1 có các tác dụng sau:

– Các câu rút gọn có tác dụng làm cho lời văn gắn gọn, súc tích hơn, tránh cho việc lặp từ bị xảy ra đối với câu liền trước nó.

– Các câu đặc biệt:

+ Ba giây … Bốn giây … Năm giây …: Mục đích là xác định thời gian.

+ Lâu quá! – Bộc lộ cảm xúc của nhân vật.

+ Một hồi còi. – Mục đích là tường thuật lại một sự việc đã xảy ra: Chiếc thuyền đã bắt đầu ra khơi rồi.

+ Lá ơi! – Mục đích là để gọi đáp.

Qua bài viết ở trên, THPT Lê Hồng Phong đã giúp các em học sinh làm rõ khái niệm câu đặc biệt là gì, tác dụng của câu đặc biệt, ví dụ câu đặc biệt, so sánh câu đặc biệt với các kiểu câu khác. Các em học sinh có thể truy cập website THPT Lê Hồng Phong để tìm đọc những bài viết hữu ích trong quá trình học tập của mình.

Đăng bởi: THPT Lê Hồng Phong

Chuyên mục: Tổng hợp