Có lần tôi hỏi sinh viên 17/2 là ngày gì, cả lớp im lặng

Sau năm 1975, lịch sử đất nước gắn liền với 3 sự kiện lớn, theo thứ tự thời gian là Chiến tranh bảo vệ Biên giới Tây Nam, Chiến tranh bảo vệ Biên giới phía Bắc và Trận chiến Gạc Ma.

Thế hệ những người thuộc lớp U60 như tôi “may mắn” được sống trong không khí hào hùng của cả nước, tiếp nối tinh thần “thà hy sinh tất cả…”, “Tất cả cho tiền tuyến” của 30 năm đánh Pháp và đánh Mỹ. Bóng ma chiến tranh vẫn còn lảng vảng nơi Biên cương, Tổ quốc sau hàng chục năm chinh chiến vẫn chưa một phút bình yên.

Năm nay tròn 40 năm Chiến tranh bảo vệ Biên giới phía Bắc, tôi lại như được sống với hồi ức, với tâm tưởng của một thời khói lửa. Niềm tự hào xen lẫn nỗi buồn.

Năm nay tròn 40 năm Chiến tranh bảo vệ Biên giới phía Bắc, tôi lại như được sống với hồi ức, với tâm tưởng của một thời khói lửa. Niềm tự hào xen lẫn nỗi buồn.

Tự hào bởi dân tộc này, “yêu hòa bình nhưng không sợ chiến chinh”, vì Tổ quốc thiêng liêng, lớp lớp con dân sẵn sàng nằm gai nếm mật, hi sinh tính mạng cho Đất Nước trường tồn.

Buồn vì thế hệ trưởng thành sau chiến tranh giải phóng lại hiểu biết quá ít ỏi về ba cuộc chiến này.

Khi chiến tranh Biên giới Tây Nam xảy ra, tôi đã bước vào giảng đường đại học. Tôi còn nhớ, những ngày đầu tháng 1/1979, qua hệ thống loa phóng thanh của nhà trường, Đài Tiếng nói Việt Nam liên tục đưa tin về cuộc chiến, đặc biệt là Chiến thắng giải phóng Phnom Penh khỏi ách thống trị tàn bạo của chế độ diệt chủng Pol Pot – Ieng Sary ngày 7/1/1979.

Chiến tranh Biên giới phía Bắc xảy ra vào lúc chúng tôi vừa chân ướt chân ráo đặt chân lên đất Anh Sơn, huyện miền Tây Nghệ An, sau kỳ nghỉ Tết trong chuyến thực tập hai tháng cuối khóa.

Không biết có phải vì đây là cuộc chiến khốc liệt, liên quan đến vận mệnh đất nước hay không mà báo chí tuyên truyền sâu rộng, bài bản.

Chúng tôi cũng như bao người dân khác lúc bấy giờ không khỏi bàng hoàng khi Đài Tiếng nói Việt Nam đưa tin rạng sáng ngày 17/2/1979 (nhằm ngày 21 tháng Giêng năm Kỉ Mùi), Trung Quốc xua hàng chục vạn quân tràn qua biên giới phía Bắc, tiến hành cuộc chiến chống Việt Nam. Tin chiến sự ngập tràn trên mặt báo. Một loạt bài hát mang hơi thở nóng bỏng của khói lửa chiến tranh ra đời. Cả dân tộc lại bừng bừng khí thế vào trận chiến đấu mới.

Chúng tôi thực tập nghề trong một bầu không khí nôn nao khó tả. Dù chỉ hơn nửa tháng sau, Trung Quốc tuyên bố rút quân, nhưng cuộc chiến nơi Biên cương vẫn còn dai dẳng, máu chiến sỹ, đồng bào vẫn đổ. Sau khi tốt nghiệp đại học, hầu hết nam sinh của trường được chọn tham dự khóa huấn luyện sĩ quan dự bị. Đây là khoá huấn luyện sỹ quan dự bị đầu tiên đối với sinh viên đã tốt nghiệp các trường đại học. Ai nấy xác định, sẵn sàng xếp bút nghiên ra trận.

Hoàn thành khóa huấn luyện 3 tháng sĩ quan dự bị, tôi vào Tây Nguyên công tác. Cuộc chiến Biên giới phía Bắc dần đi vào quên lãng phần vì sức ép của cơm gạo áo tiền thời bao cấp, phần vì thông tin trên báo chí thưa dần rồi “tắt” hẳn từ những năm đầu thập kỉ 90.

Nhưng buồn nhất có lẽ là sự kiện Gạc Ma. Tôi và rất nhiều công dân từng không biết đến sự kiện đau thương này. Cuối thập niên đầu tiên của thế kỉ 21, nhờ thông tin trên mạng Internet mà nhiều người dân tiếp cận được trận chiến bi hùng nhất trong lịch sử giữ nước thời hiện đại. Có lẽ mãi đến dịp kỉ niệm 25 năm Gạc Ma, tôi mới thấy báo chí công bố những tư liệu về sự kiện đặc biệt này.

Năm đó, tôi đã viết những dòng thơ:

“hai mươi lăm năm im lặng

nỗi đau lặn trong tim

để hôm nay bật lên

tiếng nấc

rớm máu

…

Hai mươi lăm năm rồi

cứ ngỡ hôm qua

những chàng trai mười tám đôi mươi

ngực căng gió ôm chặt cờ đỏ

chân cắm đá như cọc gỗ Bạch Đằng

chở che cho biển đảo quê hương

trước bom đạn quân thù xối xả

máu các anh thắm đỏ màu cờ”

Thế hệ tôi sống trong thời điểm lịch sử đó còn không biết, trách gì con cháu mình chẳng hay.

Cả một thời gian dài, sách giáo khoa Lịch sử phổ thông đề cập cuộc chiến Biên giới 1979 chỉ ít dòng sơ sài giữa lúc môn Sử bị học sinh “ghẻ lạnh”.

Đã có lần tôi hỏi các em sinh viên, ngày 17/2 là ngày gì, cả lớp im lặng, duy nhất chỉ có một bạn giơ tay trả lời: Đó là ngày thứ hai! (so với thời điểm tôi đặt câu hỏi là ngày 20, thứ tư trong tuần). Gợi ý rõ hơn, ngày 17/2/1979, nhưng các em cũng không ai trả lời được.

Ba mươi lăm năm, cuộc chiến đã qua rồi

Tôi hỏi các con tôi ngày Mười bảy tháng Hai

Chúng hồn nhiên trả lời: – Không biết

Chẳng sách vở nào dạy chúng hồi đi học!

Tôi hỏi các bạn sinh viên, họ vô tư đáp:

– Thưa thầy, đó là ngày thứ Hai (!)

Tôi hỏi những người xung quanh tôi

Họ bĩu môi, sao ông rỗi hơi thế

– Ngày ấy như mọi ngày!

Tôi hỏi người cựu chiến binh

Một phần máu xương đã để lại nơi chiến trường biên giới

Người lính năm xưa lặng im không nói…

Tôi không trách các con mình, tôi không trách các bạn sinh viên, tôi không trách mọi người.

Lịch sử cần sự minh bạch và công bằng như nó đã xảy ra. Đất nước này đã trải qua hàng chục cuộc chiến tranh lớn nhỏ, từ thời lập nước của các Vua Hùng, Hai Bà Trưng, băng qua các triều đại Ngô, Đinh, Lý, Tiền Lê, Trần, Hậu Lê, Quang Trung,… Triều đại nào cũng gắn liền với những chiến công hiển hách giữ nước như Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa,…

Cha ông xưa có lẽ chẳng bao giờ nghĩ việc ghi lại bằng sử sách, kể lại trong nhân dân, dạy lại cho con cháu những chiến công hiển hách cùng tội ác của quân thù lại có thể gây cản trở cho việc bang giao, hòa hiếu.

Một dân tộc lấy nhân nghĩa làm đầu, một dân tộc đối xử với bọn xâm lược không phải chỉ là kẻ chiến bại, khi chúng “như hổ đói vẫy đuôi xin cứu mạng” đã “thể lòng trời” mà “mở đường hiếu sinh”, cấp xe, cấp ngựa cho chúng cút về nước – dân tộc đó thật cao thượng.

Chuyện bang giao cha ông ta bao giờ cũng có sách lược, chiến lược hợp thời, hợp lẽ, khi nhu, khi cương để vẹn toàn bờ cõi. Nhưng lịch sử thì phải được ghi lại, truyền đời cho dân. Thật minh bạch, rõ ràng. Thật cứng cỏi tư thế Việt Nam.

Viết đến đây, bất chợt tôi nhớ hai câu dịch trong bài thơ “Xuân nhật yết Chiêu Lăng” của Nhà Vua – Phật Hoàng Trần Nhân Tông mà tôi đã thuộc nằm lòng từ hồi con đi học: “Người lính già đầu bạc/Kể mãi chuyện Nguyên Phong” (Bạch đầu quân sĩ lại/Vãng vãng thuyết Nguyên Phong).

Những người lính chân đất oai hùng nơi chiến trận bỗng trở thành những nhà sử học dân gian, truyền dạy con cháu chuyện muôn đời của cha ông.

Những người lính anh hùng trong cuộc chiến bảo vệ Biên giới phía Bắc năm 1979 giờ đã thành ông thành bà, đầu đã bạc. Có lẽ họ cũng như các bậc tiền nhân, đang kể lại cho con cháu mình “chuyện Nguyên Phong” của thế kỉ 20?

Nhân Dân – người giữ hồn lịch sử

Mười bảy tháng Hai – Ai quên, ai nhớ

Thuở bi hùng của Đất Nước đau thương?

Nguyễn Duy Xuân