Ôn tập văn học trung đại Việt Nam trong chương trình Trung học cơ sở

Đặc điểm của văn học trung đại Việt Nam là gì? Ôn tập văn học trung đại Việt Nam cần nắm vững kiến thức như nào? Trong chuyên đề văn học trung đại Việt Nam cần ghi nhớ những ý chính gì?… Với nội dung bài viết dưới đây, DINHNGHIA.VN sẽ giúp bạn hệ thống lại toàn bộ kiến thức đã học trong chương trình qua hướng dẫn ôn tập văn học trung đại Việt Nam.

Khái quát về văn học trung đại Việt Nam

Tình hình xã hội

• Từ thế kỉ X nước ta đã giành được quyền tự chủ (938).
• Giai cấp phong kiến Việt Nam đóng vai trò tích cực trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, điển hình như kháng chiến chống giặc Tống, quân Mông Nguyên, giặc Minh, giặc Thanh và thực dân Pháp xâm lược (1858).
• Xã hội bao gồm hai tầng lớp chính đó là phong kiến và nông dân.

Tình hình văn học

• Văn học trung đại (hay là văn học viết thời phong kiến) từ đầu thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX đi cùng với sự xuất hiện của một số tác phẩm văn học của các tác giả hoặc khuyết danh.
• Tầng lớp tinh thông và tâm huyết về hán học có tinh thần dân tộc công khai mở đầu cho dòng văn học viết này.
• Văn học trung đại ra đời đóng vai trò chủ đạo trong tiến trình văn học Việt Nam cùng với văn học dân gian làm cho diện mạo văn học của dân tộc được hoàn chỉnh và phong phú.
• Văn học trung đại gồm hai thành phần chính

Văn học chữ Hán

• Được sáng tác bằng chữ Hán, song vẫn có tinh thần dân tộc cao bởi phản ánh được tình hình đất nước, xã hội và con người Việt Nam. Mặc dù vậy thì bộ phận văn học này vẫn có những hạn chế nhất định bởi vì chữ Hán không được dùng phổ biến ở nước ta (thường chỉ dùng trong tầng lớp quý tộc).
• Một số tác giả và tác phẩm tiêu biểu như: Nguyễn Trãi (Bình Ngô đại cáo, Ức trai thi tập, Lam Sơn thực lực, Phú núi chí linh, Quân trung từ mệnh tập…), Nguyễn Bỉnh Khiêm (Bạch Vân thi tập), Nguyễn Dữ (truyền kỳ mạn lục), Ngô gia văn phái (Hoàng Lê nhất thống chí), Lê Hữu Trác (Thượng kinh kí sự)…

Văn học chữ Nôm

• Văn học chữ Nôm ra đời sau văn học chữ Hán (khoảng thế kỷ XIII), tuy nhiên đây lại là một bước ngoặt lớn trong lịch sử phát triển văn học của dân tộc.
• Nhìn chung, văn học chữ Nôm ra đời được thuận lợi hơn khi đã phản ánh một cách trung thực hiện thực cuộc sống cũng như đời sống tâm hồn con người Việt Nam thời bấy giờ.

Văn học chữ Quốc ngữ

• Xuất hiện từ thế kỷ XVII đến cuối thế kỷ XIX, chữ quốc ngữ được dùng để sáng tác văn học.
• Đến đầu thế kỷ XX, chữ quốc ngữ mới được dùng phổ biến và trở nên rộng rãi, trở thành văn tự gần như duy nhất để sáng tác văn học ở nước ta.

Tiến trình lịch sử văn học trung đại Việt Nam

• Giai đoạn này, văn học nước ta phát triển trong sự gắn bó mật thiết với lịch sử của dân tộc, tuy vậy không phải các thời kỳ văn học đều trùng khít với thời kỳ lịch sử.
• Đặc điểm nổi bật của văn học lúc này là nền văn học phát triển trong môi trường xã hội phong kiến. Chính vì vậy, văn học lúc này chịu sự chi phối của quan niệm tư tưởng nghệ thuật phong kiến.

Các giai đoạn văn học Việt Nam thời trung đại

• Từ đầu thế kỷ X đến hết thế kỷ XV.
• Từ đầu thế kỷ XVI đến hết nửa đầu thế kỷ XVII.
• Nửa cuối thế kỷ XVIII đến nửa đầu thế kỷ XIX.
• Nửa cuối thế kỷ XIX.

Các cảm hứng chủ đạo

• Cảm hứng yêu nước: Thể hiện qua tư tưởng trung quân được biểu hiện một cách đa dạng ở các khía cạnh như sự ý thức tự chủ tự cường, niềm tự hào dân tộc, tình yêu quê hương đất nước hay lòng yêu hòa bình, căm thù quân xâm lược, ý chí quyết thắng kẻ thù…
• Cảm hứng nhân đạo: Là tác phẩm hướng về con người và vì con người, lấy con người là trọng tâm qua việc bày tỏ sự đồng cảm, thương xót, bảo vệ, đề cao, bênh vực hay trân trọng… Bên cạnh đó, cảm hứng nhân đạo còn thể hiện qua việc lên án, tố cáo hay phê phán cái ác, cái xấu.

Hướng dẫn ôn tập văn học trung đại việt nam lớp 11

Để hiểu rõ hơn về chủ đề này, chúng ta cùng soạn bài ôn tập văn học trung đại Việt Nam lớp 11 qua nội dung và phương pháp

a) Nội dung

Câu 1: Biểu hiện của nội dung yêu nước trong văn học trung đại

Một số đặc điểm của nội dung yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX:

• Yêu nước luôn gắn liền với lí tưởng trung quân ái quốc.
• Luôn tự hào và luôn phát huy về truyền thống của dân tộc.
• Văn học cho thấy lòng yêu con người hay yêu ngôn ngữ dân tộc.
• Đồng thời, văn học thời kỳ này còn thể hiện sự căm thù giặc, quyết tâm đánh giặc cứu nước.
• Bên cạnh đó, văn học thời kỳ này còn thể hiện khát khao tự do, tình yêu và hạnh phúc, cảm thông với người phụ nữ.

Biểu hiện mới của văn học trung đại Việt Nam

• Sự ý thức về vai trò của người trí thức đối với đất nước (tác phẩm Chiếu cầu hiền- Ngô Thì Nhậm).
• Tư tưởng canh tân đất nước (Tác phẩm lập khoa luật- Nguyễn Tường Tộ).
• Đó là sự tích cực và tìm hướng đi cho cuộc đời trong hoàn cảnh bế tắc (Bài ca ngắn đi trên bãi cát- Cao Bá Quát).
• Cảm hứng hào hùng và bi tráng gắn với hoàn cảnh lịch sử (Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc- Nguyễn Đình Chiểu) …

Câu 2: Nguyên nhân xuất hiện trào lưu nhân đạo trong văn học trung đại Việt Nam

Văn học trung đại Việt Nam thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa bởi những nguyên nhân sau:

• Xã hội phong kiến từng bước đang khủng hoảng, các cuộc khởi nghĩa, chiến tranh liên miên.
• Chủ nghĩa nhân đạo thời điểm này đã khiến trở thành một trào lưu, với hàng loạt tác phẩm tên tuổi như Truyện Kiều, Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm…
• Nội dung thể hiện của chủ nghĩa nhân đạo: luôn hướng tới những giá trị trân quý của con người, đó là sự cảm thương với những kiếp người thấp cổ bé họng.
• Hướng đến quyền sống của con người.
• Sự ý thức về cá nhân như quyền sống, quyền mưu cầu hạnh phúc.

Câu 3: Lấy ví dụ qua tác phẩm Vào phủ chúa Trịnh

• Giá trị phản ánh: Văn học thời kỳ này đã giúp tái hiện lại chân thực cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa.
• Phê phán hiện thực: Các tác giả đã thật tinh tế và khéo léo khi phê phán sự xa hoa của vua chúa đi cùng với đó là cuộc sống tăm tối của tầng lớp nông dân ở phủ chúa.

Câu 4: Giá trị nội dung và nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu

Giá trị nội dung:

• Các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu luôn đề cao lí tưởng đạo đức nhân nghĩa của đạo Nho cũng như thấm đậm ý nghĩa của tình thần dân tộc.
• Bên cạnh đó, tác phẩm cũng đề cao lòng yêu nước và thương dân, đồng thời cũng ca ngợi những con người luôn vì dân vì nước, bất khuất, anh dũng , kiên cường.

Giá trị nghệ thuật:

• Nghệ thuật thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu mang đậm nét văn chương trữ tình đạo đức (chứa đựng nhiều cảm xúc, suy ngẫm) cũng như là dấu ấn của người dân Nam Bộ.

b) Phương pháp

Trên đây là chuyên đề và hướng dẫn ôn tập văn học trung đại Việt Nam. Mong rằng với những kiến thức trên có thể phục vụ cho bạn trong quá trình nghiên cứu của bản thân. Hy vọng bạn sẽ luôn nắm vững kiến thức về chủ đề ôn tập văn học trung đại Việt Nam. Chúc bạn luôn học tốt!