Tỏi Phan Rang vỏ mỏng, tép nhỏ, vị thơm cay nồng, hàm lượng tinh dầu phytolxit rất cao.

Tỏi Phan Rang được xem là đặc sản của miền đất nắng gió Ninh Thuận. Nơi đây hạn hán triền miên hệt như sa mạc nhỏ, nên giống tỏi Phan Rang có sức chống chịu với khí hậu khắc nghiệt vượt trội.

Giống tỏi Phan Rang chứa hàm lượng allicin, glucogen,aliin, fitonxit, vitamin và các nguyên tố vi lượng cao gấp nhiều lần tỏi thường. Chúng có tác dụng tăng cường đề kháng, chống lại virus gây bệnh, diệt khuẩn, sát trùng, chống viêm nhiễm và làm đẹp. Ngoài ra, còn dùng ngâm rượu hay làm tỏi đen.

Tỏi Phan Rang rất cay, thơm nồng hơn tỏi Lý Sơn nên khó ăn sống. Giá cũng cao gấp 2-4 lần. Tỏi Phan Rang tép lớn, có dược tính cao, củ tròn căng mọng dễ chế biến tỏi đen nên được nhà nhập khẩu ưa chuộng. Nhiều người Nhật, Hàn đã sang thu mua tỏi Phan Rang về làm nguyên liệu lên men thành tỏi đen để xuất khẩu sang thị trường Mỹ và EU.

Chị Phan Thị Lại (thôn Mỹ Hiệp, xã Thanh Hải, huyện Ninh Hải, Ninh Thuận) đã thu mua hành, tỏi khô trong vùng cả chục năm nay. Chị cho biết, năm nay tỏi được mùa nên có lúc giá chỉ 60.000 đồng mỗi kg tỏi khô. Thời điểm tăng giá thì được 150.000-200.000 đồng mỗi kg.

Tỏi Phan Rang tép nhỏ, mùi thơm đậm.

Hiện nay, tổng diện tích trồng tỏi trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận đạt trên 210 ha, trồng tập trung chủ yếu là các huyện Ninh Hải, Thuận Bắc và thành phố Phan Rang – Tháp Chàm. Sản lượng tỏi tươi khoảng 1.600 tấn mỗi năm.

Huyện Ninh Hải nằm cách thành phố Phan Rang – Tháp Chàm khoảng 8km. Xã Thanh Hải thuộc miền gò đồi ven biển của huyện, đất chủ yếu là cát pha, cao chưa tới 200m, cùng với Nhơn Hải, Tri Hải và một phần thị trấn Khánh Hải tạo thành dải chạy dọc ven biển. Điều kiện tự nhiên nơi đây lý tưởng cho hành, tỏi phát triển.

Nghề tỏi trải qua nhiều thăng trầm, thất thường lên xuống. Có năm mất mùa vì thiếu nước ngọt, thuốc bảo vệ thực vật kém, năm thì bị ảnh hưởng nhiễm mặn bởi nước xả thải từ các đìa nuôi tôm. Nhưng người dân vẫn bám trụ với cây tỏi, bởi trên nền đất cát, gió biển lồng lộng quanh năm, ít loại cây trồng sinh trưởng được ngoài hành, tỏi, ớt…

Nếu hành tím trồng được quanh năm thì tỏi chỉ trồng một vụ duy nhất từ khoảng tháng 10 dương lịch đến tháng 2 năm. Thời điểm thu hoạch, đồng cát nắng như rang, nông dân thu tỏi, xoa bớt cát rồi để ngay trên ruộng hoặc đem về sân phơi. Tỏi thu về, được cắt dọc (trừ tỏi giống) phơi ít nhất một tháng.

Phơi tỏi dưới trời nắng Ninh Thuận.

Phơi tỏi vất vả hơn phơi hành bởi phải trở đi trở lại cho củ khô đều, đồng thời chà vỏ liên tục ngày 2-3 lần. Lớp vỏ ngoài củ được nắng, gió hong khô, giòn tan, khi chà đi, để lộ dần ra những múi tỏi căng đều và mẩy.

Năm 2013, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp giấy chứng nhận đăng ký “Nhãn hiệu tập thể” cho sản phẩm tỏi Phan Rang do Hội Nông dân quản lý. Qua đó, giúp nhiều người tiêu dùng biết đến và tin tưởng sử dụng sản phẩm.

Minh Thư