Ai cũng có những ký ức đáng quên trong cuộc đời của mình như những cuộc tình tan vỡ, những trải nghiệm đau thương… Cho dù chúng ta có cố gắng đến đâu đi chăng nữa, đôi khi những ký ức này quay lại đeo bám bộ não một cách không hề dễ chịu, thậm chí đôi khi chúng có thể gây ra những bệnh lý về tâm thần đáng lo ngạc như lo âu, ám ảnh hay rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD). Nhưng các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng những ký ức này không hề tồn tại mãi mãi, họ đã tìm ra cách để xóa, thay đổi và thậm chí cấy ký ức không chỉ ở động vật mà còn đối với con người. Một loại thuốc với công dụng như vậy không còn xa vời.
Nhiều người sẽ cho rằng điều này chỉ xảy ra trong những bộ phim viễn tưởng như Eternal Sunshine for the Spotless Mind và Total Recall, nhưng các nhà khoa học khẳng định sự phát triển của công nghệ quét hệ thần kinh con người trong vài thập kỷ trở lại đây đã giúp cho họ có thể tạo ra những kỹ thuật thay thế ký ức tương tự những gì các bộ phim kể trên thể hiện. Vậy làm sao chúng ta có thể xóa đi ký ức của mình? Để làm được điều này, trước hết chúng ta phải hiểu quá trình hình thành của ký ức bên trong bộ não con người.
Trước kia, các nhà khoa học từng cho rằng ký ức được lưu tại một vị trí cụ thể của bộ não giống như một tủ hồ sơ chứa đầy ắp những tệp văn bản ghi lại tất cả những thông tin chúng ta tiếp thu được từ thế giới bên ngoài. Về sau, giới khoa học mới phát hiện ra rằng ký ức lưu lại trong bộ nhớ của con người sẽ hình thành một mạng lưới trải dài trên bộ não với mỗi điểm kết nói chính là một ký ức nào đó. Hiểu ngắn gọn, ký ức được hình thành khi một loại protein có tên beta-catenin kích thích tế bào não phát triển thành một điểm nối của mạng lưới này. Sau khi được hình thành, ký ức sẽ vẫn nằm yên tại đó và thi thoảng lại khiến chúng ta nhớ lại vì các tín hiệu thần kinh sẽ không bỏ sót bất kỳ điểm nối nào của mạng lưới ký ức. Điều oái ăm là chúng ta không hề nhận ra rằng những ký ức dài hạn thường thiếu ổn định, cứ mỗi lần con người nhớ lại thì chúng lại trở nên mạnh mẽ hơn và sống động hơn.
Quá trình như vậy được gọi là tái gia cố ký ức và nó cũng là lời giải thích thỏa đáng vì sao mỗi lần nhớ tới 1 ký ức nào đó chúng ta lại cảm thấy có gì đó khác lạ. Ví dụ, nếu ai đó từng bị ngã xe thì mỗi khi bạn cảm thấy buồn khi nhớ lại tức là bộ não của bạn đang tăng cường sức mạnh cho sợi dây liên kết giữa trí nhớ và các cảm xúc như sợ hãi, bực tức… Thậm chí, nếu liên kết này trở nên mạnh hơn thì nó sẽ khiến bạn cảm thấy có chút lo sợ mỗi khi cầm lái. Mặc dù vậy, đôi khi những ký ức như vậy lại trở thành một yếu tố gây cười cho không ít người mỗi khi họ nhớ lại vì sao họ lại ngã xe. Quá trình tái gia cố ký ức là cực kỳ quan trọng trong việc giới nhớ lại những gì đã xảy ra và các nhà khoa học khẳng định đây chính là đối tượng mà họ muốn can thiệp trong những nỗ lực thay đổi ký ức của con người, hay nói vui là hack não.
Phóng viên chuyên viết về khoa học Richard Gray của tờ Telegraph từng viết về một kỹ thuật xóa trí nhớ trong một bài báo năm 2007: “Ký ức con người hoàn toàn có thể tương tác tác giống như việc luyện thủy tinh vậy, khi hình bắt đầu hình thành hoặc khi con người nhớ lại thì chúng rất linh hoạt như một chất lỏng và sẽ trở nên rắn lại theo thời gian. Đó là lý do giải thích vì sao có những ký ức mà chúng ta không thể nào quên được cho dù nó đã diễn ra từ chục năm trước”.
Rất nhiều nghiên cứu sau đó đã chỉ ra rằng việc “hack não” có liên quan trực tiếp đến một chất hóa học có tên norepinephrine – hợp chất giống như adrenaline có vai trò trong thực hiện những phản ứng “đánh hay chạy” đối với các tác động từ bên ngoài của bộ não, nó cũng được dùng để điều chế thuốc điều trị bệnh lý liên quan đến huyết áp thấp. Các nha khoa học đã tìm ra cách ngăn chặn tác động của norepinephrine đối với việc gợi lại các ký ức với mục đích làm suy yếu những ký ức đau buồn và ngăn chặn chúng liên kết với những cảm xúc tiêu cực.
Điển hình như cuối năm ngoái, các nhà khoa học Hà Lan đã công bố kết quả chứng minh nghiên cứu “tẩy não” của mình bằng cách xóa bỏ hội chứng sợ nhện (arachnophobes) của nhiều người thông qua một thuốc ngăn chặn norepinephrine có tên propranolol (thuộc nhóm phong tỏa hệ thần kinh giao cảm). Cụ thể, đội ngũ nghiên cứu đã mời 3 nhóm người mắc hội chứng arachnophobes tham gia thử nghiệm tác dụng của thuốc propranolol.
Hai trong ba nhóm này được xem một con nhện Tarantula nằm trong hộp kính để kích thích nỗi sợ của họ và một nhóm sẽ được sử dụng propranolol, nhóm còn lại sẽ được phát cho giả dược – loại thuốc vô hại và chỉ mang tính chất đối chứng tác dụng của loại thuốc chính trong các nghiên cứu dược phẩm. Nhóm cuối cùng không cần phải xem bất kỳ con nhện nào và được dùng propranolol.
Sau đó vài tháng, những người này lại được chiêm ngưỡng nhện Tarantula một lần nữa và phản ứng của nhóm dùng giả dược giống hệt với nhóm dùng propranolol nhưng không có trải nghiệm trước đó – sợ hãi tột cùng. Trong khi đó, những người được phát thuốc propranolol sau khi tiếp xúc với nhện đã phản ứng hoàn toàn khác khi họ không hề tỏ ra sợ hãi, thậm chí một số người còn dám chạm vào loài vật nhiều chân này. Sau đó, toàn bộ những người thuộc nhóm này đã có thể để nhện leo lên bàn tay của mình – dĩ nhiễn là chúng đã được rút hết nọc độc. Kết quả như vậy kéo dài suốt vài năm qua khi nghiên cứu này đã được thực hiện từ năm 2009 và đội ngũ nghiên cứu mới tuyên bố kết thúc nó vào tháng 12/2015.
Thậm chí, một nghiên cứu chứng minh công dụng của loại thuốc này đối với những nạn nhân bị tổn thương tâm lý nặng nề đã được thực hiện từ năm 2007. Những người tham gia thử nghiệm được chi thành 2 nhóm, một nhóm dùng giả dược và nhóm còn lại được phát thuốc propranolol. Sau đó một tuần, họ được yêu cầu kể lại về kỷ niệm khiến họ cảm thấy tổn thương. Những người dùng giả dược không hề có sự thay đổi nào, trong khi đó nhóm dùng propranolol lại có ít biểu hiện căng thăng hơn cho dù họ vẫn nhớ chuyện gì đã xảy ra trước đó.
Thực tế, các nhà khoa học vẫn chưa hề thử nghiệm việc xóa toàn bộ ký ức đau khổ của bất kỳ ai vì nó thực sự rất nguy hiểm và vi phạm khá nhiều vấn đề đạo đức của xã hội. Mặc dù vậy, không ít chuyên gia tâm lý học cho rằng nếu có sự kết hợp hài hòa giữa thuốc và những phương pháp tập luyện thích hợp cho bộ não thì việc áp dụng propranolol đối với những trường hợp bị tổn thương tâm lý cực kỳ nặng nề là hoàn toàn đúng đắn. Bên cạnh đó, nhà tâm lý học Julia Shaw khẳng định rằng điều thực sự khiến nhiều người lo ngại không phải việc quên đi ký ức nào mà là việc nếu tận dụng quá trình tái gia cố ký ức để cấy thông tin vào bộ não thì rất nhiều người sẽ “vô tình” nhớ những tội ác mà thực chất họ không bao giờ phạm phải, thậm chí là những chi tiết nhỏ nhặt nhất của một sự kiện hư cấu.
Lúc này, câu hỏi quan trọng nhất đối với giới khoa học không phải là làm thế nào để “hack não” con người mà chúng ta nên làm gì với nó? Michael Bicks, tác giả của chương trình Mermory Hackers nổi tiếng, cho biết mục đích cuối cùng không phải là xóa đi những ký ức đau buồn mà chỉ là giảm thiểu những cảm xúc tiêu cực khi con người nhớ về chúng – đặc biệt là những người phải trải qua những sự kiện kinh hoàng như chiến tranh, thiên tai… “Mục đích của việc viết lại ký ức không phải là lãng quên mà là cập nhật chúng thành những câu chuyện mà con người cảm thấy có thể sống cùng trong quãng đời còn lại” – Michael Bicks khẳng định.
Tham khảo ScienceAlert
Tôi là Nguyễn Văn Sỹ có 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực thiết kế, thi công đồ nội thất; với niềm đam mê và yêu nghề tôi đã tạo ra những thiết kếtuyệt vời trong phòng khách, phòng bếp, phòng ngủ, sân vườn… Ngoài ra với khả năng nghiên cứu, tìm tòi học hỏi các kiến thức đời sống xã hội và sự kiện, tôi đã đưa ra những kiến thức bổ ích tại website nhaxinhplaza.vn. Hy vọng những kiến thức mà tôi chia sẻ này sẽ giúp ích cho bạn!